2000 - Stefano Gasparri per "Reti Medievali"

CDL, I, 19 (Siena, 20/06/715)

Item Audechis clericus custos de ipsa baselica Sancti Ampsani iam senex dixit: Semper ab infantia mea scio baselica ista Sancti Ampsani esse de sub ecclesia et baptisterio Sancti Uiti ubi est Bonushomo presbiter, qui est diocias Sancti Donati; et isti homines ibidem usque in anno isto presente, indictione tertia decima, semper a baptismum ibidem ambolauemus, quia diocea Sancti Donati fuemus et sumus. nam modo pasca isti uenit episcopus de Sena sic fecit hic fontis, et posuit presbiterum suum; nam et in eclesia Sancti Quirici in diocia Sancti Donati ambolabamus ad baptismum et ad consignationem per manus episcopo Aredino; nam antiquo tempore ad Sancto Felice, qui est diocea Clusino, ambulabamus; sed quia fuemus homines Senenses, subtraxit nos exinde quondam Uuilerat gastaldius, et fecit nos plebe Sancti Donati, ut diximus; quando ad Sancto Quirico, quando ad Sancto Uito, quia intra fines de diocias Sancti Donati abitabamus.
Item Manechis exercitalis de eodem loco similiter dixit.
Item Teudo exercitales similiter dixit.
Item Audoin exercitalis germano ipsius similiter dixit.
Item Candidus exercitalis patrinius eorum similiter dixit: Quia ex quo natus sum semper ad episcopum Sancti Donati abuemus consegrationem et ipsius diocia sumus, nisi modo fortia patemur, et non presumemus fauellare.
Item Teodoald episcopus de Fesola dixit: Per annos pluris in eclesia Sancti Donati notritus et litteras edoctus sum. cum epistola Uuilerat multotiens electus clericus uenire ad ecclesia Sancti Donati, et sagrationem ab episcopo Aredino suscipere, et manus suas facere, et sagramenta prebere [uidi], idest presbitero Dominicus de Pacena et Constantino de ecclesia Sancti Iuliani et Constantii et reliquos; nam et episcopo de Aritio quotiens per ipsas diocias fui.
Item Damianus presbiter de ecclesia Sancti Antemi de Castello dixit: Ago de Castello edificauit ecclesia in Plausena; propter sanctuaria ad ipsa ecclesia sanctificandum misit me ut pergere et adducere reliquias sancti Ampsani. ueritatem dico coram Deo, quia tribui munera episcopo Aredine ecclesiae, et ipse misit missus suos, qui mihi de ipso sancto corpus patrocias dederunt.
[...]
Item Tiso exercitalis de eodem uico similiter dixit.
I[tem A]llerad centenario de uico Pantano dixit: Auus et besauus meus tenuerunt ecclesia Sanctae Restitute; semper sagrationem a Sancto Donatum abuerunt, et semper usque modo eius diocea fuet.
Item Sindari centenario similiter dixit.
Gisulf[ul] exercitalis similiter dixit.
Item Alechis similiter dixit.
Gumfrit similiter dixit: Diocia Sancti Donati fuit, et infantes nostri consignationem ad episcopum Aredinum habuerunt.
Item Decoratus exercitalis dixit: Quia ex ipsa plebe sumus.
Item Troctoald exercitalis similiter dixit.
Item Landoari exercitalis de Cosona dixit: Quia semper diocia Sancti Donati fuemus, et consignationem in plebe nostra inde [ha]buemus, et nos et nostri habuerunt parentes.
Item Allerat clerecus diat: Quia ab infantia mea usque modo, habeo pene annos quinquaginta, semper diocias istas, unde mihi breue ostendis, a Sancta Matre Ecclesia in Mesolas usque in Sancto Angelo a Bollenis fines Pisanas et usque in Sancta Maria fines Clusinas in fundo Sexta, semper Sancti Donati esse scio, et sagrationem a pontificem Aretine ciuitatis abere.
Item Ursus presbiter senex de Sancto Felice fines Clusinas dixit: Uecinus sum cum istas diocias, Deo teste, semper usque in Sancto Angilo fine Pisana semper istas diocias, de quibus mihi breue ostendes, semper Sancti Donati esse scio, et sagrationem pontificem Aredine ecclesiae habere; nam episcopus Senense numquam ibidem habuit nulla dominationem, nec numquam uidi quod ad Senense episcopo pertenuissent, nisi semper ab Aredino episcopo sagrationem et obidientia abuerunt, nisi anno isto, in uico nomini oraculo Sancti Ampsani, quem intra sua diocia episcopus Aredinus sagrauit, nomine Bonushomo. iste Adeodatus episcopus isto anno fecit ibi fontis, et sagrauit eas a lumen per nocte, et fecit ibi presbitero uno infantul0 abente annos non plus duodecem, qui nec uespero sapit, nec madodinos facere, nec missa cantare. nam consubrino eius coetaneo ecce mecum abeo: uidete, si potit, et cognoscite presbiterum esse.
Item Romanus clericus de castro Policiano dixit: Uuarnefrit gastaldius mihi dicebat: Ecce missus uenit inquirere causa ista, et tu, si interrogatus fueris, quomodo dicere habes? Ego respondi ei: Caue ut non interroget, nam si interrogatus fuero, ueritatem dicere habeo. Sic respondit mihi: Ergo taci tu uiro, qui est missus domni regi. modo me inuenisti, et non te posso contendere, Deo teste, quod ueritatem scio; tibi dico, quia diocias istas fines Messolas et castello Pulliciani usque in Sancto Angilo fine Pisana cum oraculis suis unde modo mihi breue legis, semper Sancti Donati diocias esse scio ab infantia usque in die isto.
Item Theodoald filius quondam Autioni exercitalis de uico Siuero dixit: Semper diocias istas Sancti Donati esse, et crisma inde sacerdotis tulerunt, et sagrationem ibidem abuerunt.
Item Gaido exercitalis de uico qui dicitur a Munte similiter dixit.
Item Poto liber homo senex dixit: Ecce sunt anni quinquaginta et supra que de trans Pado hic me conlocaui; semper istas diocias Sancti Donati esse cognoui, et omnem sagrationem et obedientia ad Aritio abuerunt.
Item Dominicus liber similiter dixit.
Item Castorinus exercitilis iam senex de uiico Cemonia dixit ut supra: Nam et meo tempore episcopus Aredine ecclesiae hic in plebe Sancti Petri in Paba tres altares consegrauit et diaconus et presbiteros similiter.
Item Godegis clerecus custos Sancti Marcellini probe Sancto Petro in Paba dixit: Ocie sunt anni sexaginta quod hic ueni; semper diocias istas Sancti Donati scio.
Item Mario de uico Ceune iam senex de plebe Sancti Angili in fundo Luco dixit: Scio semper, ex quo ecclesia ista facta est, semper ad Sancto Donatum sagrationem in presbiteros et diaconos abere, et ibidem obedire, et diocia eius esse.
Item Marcus senex liber homo similiter dixit.
Item Iohannes liber homo exercitalis de uico Grecena similiter dixit.
Item Raduful senex similiter dixit: Quia diocias istas semper Sancti Donati fuerunt, sed et parentes meos sic dicentes audiui.
Item Picto senex scario regis de curte qui dicitur Sexiano dixit: Scio semper diocias istas baptisterio Sancti Andreae in Malceno et baptisterio Sancti Epoliti diocia Sancti Donati esse.
Item Cunoald liber homo similiter dixit: Omnes istas diocias semper Sancti Donati esse scio.
Item Autari liber homn senex dixit: Sciio semper Sancto Petro in fundo Gellino et baselica Sancti Uincenti in fundo Bonuspagi de sub ecclesiae Sanctae Mariae in Alteserra, et ipsa ecclesia Sanctae Mariae cum suis oradoriis diocia esse Sancti Donati, et sagrationem exinde procedere ex co natus sum; abeo annos septuaginta, nisi anno isto uenit Deodatus de Sena episcopus et fecit in oraculo isto Sancti Petri fontis; nam et nos iste oradorius de ecclesia Sanctae Mariae fuemus, de diocia Sancti Donati esse uolumus, si nos propter iudicem nostrum aut episcopum de Sena licet.
Item Bonefatius senex liber homo de Altiserra similiter dixit.
Item Iuuenalis liber homo similiter dixit.
Item Gaudiosus liber homo senex dixit: Quinquaginta anni sunt quod de Lucana ciuitate hic me collocaui, et sedeo in terra quondam Zottani; semper istas basilicas Sancti Petri et Sancti Uincenti, ubi modo Deodatus episcopus fontis fecit, scio esse de sub ecclesia Sanctae Mariae Alteserra; et ipsa ecclesia fuit a die fundationis sue diocia Sancti Donati, et modo est.
Item Gaosoald liber omo similiter dixit.
Item Uenerioso senex dixit: Abeo annos plus cento; semper ecclesia Sanctae Marie Alteserra diocia fuet Sancti Donati, et oracula ista Sancti Petri et Sancti Uincenti de sub ipsa fuerunt; nam quando Sancti Uincenti oradorius sagratus est per manus bone memor[i]ae Servando episcopo Aredine ecclesiae, interfui, et posteas, tempore nouo, renouabemus, et ampliare fecimus ipsum Sanctum Uincentium; sic nobis ibidem Lubercianus episcopus Aredine ecclesiae, nunc superest, et duo altaria consagrauit in onore sancti Quirici et sancti Laurentini.
Item Tanoald liber homo dixit: Oradorio isto Sancti Uiti semper esse scio de sub ecclesia Sanctae Mariae in Pacena, qui est diocea Sancti Donati; nisi duo anno sunt, quod episcopus de Sena presumptiuo more fecit ic fontis contra ratione in aliena diocia et ecclesia.
Item Cunulfus similiter dixit.
Fuscolus liber omo dixit ut supra: Secundus annus est quod iniquitas isti prouenit; nam semper antea diocia Sancti Donati fuerunt.
[...]

CDL, I, 20 (presso San Miniato, 05/07/715)

In nomine domini dei et saluatoris nostri Iesu Christi. Ex iussione domni excellentissimi Liutprandi regis, dum coniuxissemus nos sanctissimi Teudald(us) Uesolane ecclesie episcopus et Maximus Pisane ecclesie nec non et Spetiosus Florentine ecclesie adque Talesperianus Lucensis episcopus ad ecclesie Sancti Genesii, in uico qui dicitur Uualari, ibique residentes una cum misso excellentissimo domno Liutprando regis, nomine Gunteram not(ario), uenerunt in nostris presentia sanctissimi uiri Adeodatus Senensi ecclesie episcopus et Lupertianus Aretine ecclesie episcopus altercationem inter se abentes de diocesis ecclesiis et monasteriis in finibus Senensis territorio eiusdem ciuitatis, id est: monasterio Sancti Amsani, baptisterio Sancti Stephani in Acinano, baptisterium Sancta Maria in Cosona, baptisterio Sancti Ipoliti in Saxiano, baptisterio Sancti
[...]
Dicebat sanctissimus Lupartianus episcopus frater noster: Quia ecclesias istas superscriptas et monasteria a tempora Romanorum  et Longobardorum regnum, ex quo a fundamentis condite sunt, semper ad sedem Sancti Donati Aritio obedierunt una cum omnibus oratoriis suis, et nostrorum uel antecessorum nostrorum ibidem fuit ordinatio tam in presbiteros et in diaconos, et nostra fuit sacratio semper usque modo, et nos debemus abere.
Ad hec respondebat frater noster Adeodatus Senensis ecclesie episcopus: Ueritas est, quia ecclesie iste et monasterio in territorio Senense posite sunt, et uestra ibidem fuit sacratio, eo quod ecclesie Senense menime episcopus abuit; nam modo ad nos debent pertenere, quia in nostro, ut dixi, territorio esse noscuntur. Ad haec iterum respondebat Lupertianus episcopus: A tempore Rotharini regis usque modo semper ecclesie Senense episcopum abuit, et nostra antea a tempore Romanorum et postea usque in odiernum diem in ipsas ecclesias baptisteria et monasteria adque titulas fuit sacratio et ordinatio, et in antea debemus secundum canonica regula abere. quidem et missus excellentissimo domno Liutprando regis, nomine Gunteram, qui per ipsius Tagipert gastaldius Senensis et per ipsos presbiteros et per aremannos ueritatem cognoui et per ipsos presbiteros superscriptarum a longo tempore antecessorum meorum et mea usque actenus ibidem fuit sacratio. et ecce mihi superscriptarum de omnis istos presbiteros, qui nunc presenti uiuent, ubi oboedientia Sancti Donati promiserunt, et sacramenta secundum antecessorum suorum consuetudinem prebuerunt usque id tertio et quarto anno retro tempus, qui similiter manus suas ad sancto Donato, cui deseruio, fecerunt. et lectas insuper epistolas rogatorias de singulis iudicibus ciuitatem Senenses et de ipso episcopo, qui tunc erat, et antecessores meos et ad me faciebatis electionem, eo quod uester territorio erat, et nobis epistolas fatiebatis, et rogum mandabatis ut secundum antiquam consuetudinem ipse persone consecrarentur, quoniam nostra manebunt diocea. Nec quiscumque contra canones sine nostra promissio ibidem episcoporum audebat ordinationem facere. Ad hec autem omnia nos superscripti Teudoaldus, Maximus, Spetiosus, Talesperianus episcopus una cum presbiteros nostros uenerandos uiros, id est Iohannes, Lucipert, Rodoald(us), Munichis, Sicuald(us), Anselmo, Auturini, Theodoro, Deusdedi adque Theodoro et reliqui sacerdotibus circumstantibus audientis, fecimus ipsam inquisitionem et manus de ipsos presbiteros, qui nunc uiui sunt et eorum qui transierunt, sed et epistola iudici Senensium ciuit(atis) siue episcoporum ecclesie Senensium relegere, ubi continebatur, quod omnis sacratio in suprascriptas dioceas, baptisteria et monasteria adque oraculas per presul(em) sancte Aretine ecclesiae omnis in tempore perficiebatur. Nam et ipsi presbiteri, qui modo ibidem custodes sunt, ita professi sunt per euangelia et sacratione ab Aretine ecclesie episcopus suscepisset, et manus suas iuxta antecessorum suorum consuetudinem ibidem fecisse, et sacramenta prebuissent, et obedientia usque actenus inpendissent et crisma suscepissent. Ideo iustum adque rectum placuit, ut, sicut sanctis patris Nicei et Affessani adque Calcedonensis conciliis statuerunt, ut nemo in aliena docea non inuitatus ingredi presumat, aut qualemcumque ordinationem faciat; sed in suis diotiis se contenetur, nec statuta patrum termina transcendat. Proinde decreuimus per sanctorum patrum auctoritatem, ut tu, suprascripte frater noster Lupertiane episcopo, ipsas suprascriptas dioceas et monasteria cum suis oraculis abeas absque qualemcumque contaminationem habere, sicut antecessores tui a longo tempore habuerunt, et omnis sacratio ibidem per tui oris labia uel sucessorum tuorum ibidem proueniat, tam in presbiteris quamque diaconis uel subdiaconis, et baptisma uel crisma per inpositione manuum, sicut cristane religionis est consuetudo, omni tempore prouenit adque fiat, et nulla facundia ammodo et deinceps prefatus Adeodatus episcopus uel eius successores, qui in tempore fuerunt, contra te, quem suprascriptum Lupartianum episcopum uel tuos successores, de predictis baptisteriis ecclesiis et monasteriis cum oraculis suis aliquando abet facundia loquendum, nec fontis aduersus fontis fatiendum, nec plebes subtrahendum, nec nullam ordinationem infra ipsis dictis finis eorum fatiendum, sicut sanctorum patrum instituta leguntur. Quoniam pro amputandam intentionem decreuimus, ut tibi .VII. cum sex presbiteros tuos, quales ipse Adeodatus elegere uoluerit, preueas tu, Lupartiane episcope, ei ad euangelios sacramentum, unus ad unus, et dicatis: Quia a quo tempore ex quo auditum habetis Romanorum et Langobardorum usque in presentem diem, in quo sumus, semper sacrationem presbiteris et diaconis ipsarum suprascriptarum ecclesiarum ab episcopis Aretine ecclesie susceperunt, et nostra antecessorumque nostrorum ibidem fuit ordinatio, que nostram mansit possessio; nec ad ecclesiam Senensem aut episcopus eius numquam pertenuerunt, nec cum lege eam Sanctus Donatus, nec eius defensores perdere aut uobis dimittere debemus. Et euangelia adducta sunt in nostris omniorum presentia, et sacramentum ipse deductus est. Et finita est intentio. Unde presentem iudicatum nostrum pro perpeti firmitatis,
[...]