Didattica

Fonti

Antologia di cronache italiane altomedievali

a cura di Luigi Andrea Berto

© 2000 – Andrea Berto per "Reti Medievali"

Chronicon Salernitanum (21-30)

11-20

21. Item alios versus, que super tumulum Romoald, filiisArichis, repperibimus.

Alta ruit subito Beneventi gloria tristis,
Quam tenet hic tumulus, ve tibi Barda cohors!

Hic Arichis dormit magni pulcherrima prolis,
Unica spes patrie, murus et arma suis,
Cuius fexa patris bene iam virtute senectus
Tuta regebatur, tucio matris erat.

Hic novus a multis Arichis vocabatur herilis,
Moribus et forma consilioque vigens;
Grammatica pollens, mundana lege togatus,
Divina instructus nec minus ille fuit,
Religione patrem equiperans matremque pudore,
Illius eu tristes quos male flamma cremat.

Subditus ad mortem dulcisque parentibus usque,
Nullus plus voluit amplius aut potuit.

Ceu Abraham genitor Ysaac, sic iste peregit,
Oblatus tacuit, iussa parentis agens.

Traditus ob patrie populi cunctique salutem,
Se opponens voluit pro pietate mori.

Obbius occurrit regi innumereque falangi,
Munivit fines, o Benevente, tuos.

Tu placida regis sedasti mente furorem,
Obruta Gallorum te ira loquente fuit.

O Romuald, mitis ductor, sine felle suavis,
Terrea liquisti, regna superna tenes.

Terreno verbis placuisti quam bene regi!
Celesti melius huic sine fine places.

Hoc lacrimans cecini David ego flevile carmen
Presul, cui semper te sine velle mori est!

Vixit annos viginti quinque; depositus est duodecimo kalendasAugustas principante patre anno tricesimo, indictione percurrentedecima.

22. Referunt multis, quod properante rex Karolus Campaniefinibus, statim, ut diximus, ipse Arichis obvia ei presules misitcum ipsum Romuald, qui fastigium cum patre principatui optinebat; sed valde nimirum ab ipsis presulis ipse rex fuerat oratus,ut ipsum Romoald suo patri transmitteret, et Grimoald, aliudsuum filium, libenter acciperet; quod ille, ut ferunt, auditoammoniccionem tantorum patrum, talia fieri dixit. Sic deniqueillo redeunte, et Grimoald, ut dudum diximus, illuc properante,sicuti iam quippe superius declaravimus.

23. Cumque talia patrata fuissent, Beneventanorum popuius, quisuis ductoribus semper fidelis extitit, nunciandum protinus Karoli regimittunt, ut cicius Grimoald Beneventum mitteret, ut principatum,quod suo patre ammiserat, ipsum nemppe exciperet. Hisauditis, rex statim ut a se cicius Grimoald venire dixit. Cum verovenissent ante suis aspectibusque astaret, ipse rex ut erat benivolus,cum magna mesticia ei dixit humili voce: " Ut mihi relatumest, tuus pater mortuus est. " Ille ut erat sacax nempe strenuusque,in hunc modum regi responsum dedit: " Domne piissimequeimperator, quantum prorsus conicere valeo, sospes est patermeus, et gloria eius viget, et opto, ut vigeat per secula cuncta."

24. His auditis, rex taliter quippe eum est allocutus: "Veretuus genitor ex hac iam luce subtractum est. " Idem Grimoald:" A die, domne imperator, qua huc sub vestri dicioni allatus sum, nec genitor, nec genitris, nec ullus quippe ex meis stegmatibusabui, nisi te rex. " Proceres quippe qui ante eius sistebant optutibus,nimium collaudabat strenuitatem eius,'asserentes: " Dignumest, ut Samnitum ducatum istius Grimoald dicioni perveniat. "

Cumque rex aures innecteret in sermones quod effaverat suisfidelibus, conversum ad Grimoald eum taliter est allocutus: " Dicmihi, inquiens, Grimoald, vis arva tua repedare? " Qui ait: "Domine, volo. " Idem rex: " Et si mabis, unum quod a te quero, nostre eminencie iusiurandum promitie, ut statim dum Salernumfueris ingressus, muros eius a fundamento diruas et ad solumusque perducas; sic facies et Cumse simulque et Aggerentie. "

Quod ille nimirum iusiurandum spopondit omnia esse facturum.

25. Ipse sepe dictus rex equos familiasque atque dona plurimaest ei largitus, eumque Beneventum misit, ammonens, ut ei quaspoponderat fide servaret. At ille vale faciens regi, cum suis fidelibusiter arripuerunt. Sed ipse rex e suis fidelibus duos preclarissimoscum ipsum Grimoald viros misit, Autharim (necnon)et Paulipert, ut quemadmodum sue dignitati, sic per omnia illiusfidem servaret, et idem Grimoald ut eminenciores atque cumhonore eos in sua patria optinere, et domos prediaque plurimaeorum dicioni tradere, et ex nobili genere eorum puellecopularent.

26. Dum simul, ut diximus, carperet iter, pervenerunt inBeneventanorum finibus non procul a Capuana urbe. Sed antequamVulturnum fluvium transmearent, inmensam Longobardorumplebs in occursum eius venerunt, atque cum gaudio estab eis exceptus. Qui dum catervatim Beneventum properassent,promiscui sexus fere miliarium unum ab urbe exierunt, cum ymniset canticis Deo gratias referentes, idipsum adnectentes: " Veni pastornoster et post Deo salus nostra. " Dum urbem fuisset ingressus, statimDei genitricis ecclesiam adiit, atque in faciem in pavimento seextensum prostravit, et veniam ab ipsa Dei genitrice exflagitabat. Cum paucos a Beneventanis illuc detinerentur dies, Salernumvenit. Sed dum Salernitanis fuissent cognitum, repente ex urbeegressi sunt; tam virorum quamque et feminarum omnis sexusomnisque etas ei obvia exierunt fere miliarium unum cum ymniset canticis, dicens: " Veni domine veni, qui proprium tuum corpusnon est veritus pro tuis ovibus tradere. " Atque in hunc modumsimul reiterabant voces. Cumque urbem Salernitanam fuissetingressus, ilico Dei genitricis adiit ecclesiam, atque ab ipsaeiusque prolem veniam poposcebat. Super sepulchum venienspatris fratrisque, multum illic flevit. Cum veniret vero palaciumcum suis proceribus, illic cum magno gaudio simul sunt epulati.Dum vero talia patrata fuissent, ipse de quo iam diximus princepscunctos suos optimates accersiri iuxit, quatenus prorsusquod dudum regi spoponderat panderent. Sed dum optimates talianimirum cognovissent, conturbati sunt valde, adiciens: " Quomodotam preclarissima (civitas) ad solum usque, sicut tu domineasseris, ducimus, que, ut melius scis, tuus nuper piissimus genitormirabiliter ampliavit? " His auditis, princeps ad instar sui genitoriblanditer alloquens eos: " Aliud facere nequeo, quia iusiurandumregi asserui omnimodis talia adimplere. " Dum optimatesillius voluntati obtemperare mallent, taliter proruperunt inverbis: " Dominus noster est; quod bonum quippe et utile tuiscomparet occulis facito. " At ille: " Eamus, inquid, in locum quiVeteri nunccupatur, et plus tutissima civitas quam ista est, inibiconstruamus. "

27. Cumque cum suis proceris illuc, (ut) diximus, carperet iter, locumque ipsum undique circumspiceret, famulis suis precipienshinc inde muros edificare; et statim revertens Salernum, et electamanus cum valido exercitu (Cumsam) pergit, et locum, qui erattutissimus sine muro, muris illic inventis disrupit, ut civitasomnimodis diruta esse videretur. Deinde Aggerenciam veniteamque funditus diruit et ad solum usque prostravit; sed ea plusmelius quam ipsa vetustissima fuit, in locum alium edificavit. Nam non procul ab ipsa civitas mons ingens erat, in quoascendens eumque vehementer illustravit; cumque oculis ipsiusplacuisset, ibidem construere civitas dixit; quod mox taliainchoarunt, atque ipse princeps ibidem et per Apulie finibus estdemoratus, donec ipsa civitas ad culmen usque perduxit. DeindeKalabrie finibus perambulavi; dona simulque et magna exeniasunt ablata.

28. His ita gestis, callem nimirum que reliquerat iterumrepedavit; cumque venisset Salernum, dum portam ipsius civitaticum suis egrederentur, ipse princeps alta trahens suspiria,tandem in voce prorupit: " Civitatem hanc preclaram quomodolinquimus? quia, quantum conicere valeo, illa que cepta est,callem ipsius scopolis plena est, et nec honeratum veiculum necplaustrum illuc ducere valemus; et quid exinde peragam nescio,utrum illam perficiam, et ista in qua nunc degimus. diruam? "

Quibus unus e Longobardis ad hec ita respondit: " Quid donummihi dat dominus meus, sic faciam, ut ista civitas (inlesa) sempermaneat, et quod regi spondisti adimpleas. " Ad hec princeps: " Pete quod vis. " At ille: " Nichil aliud peto, nisi ut protinus detmihi varium indumentum, quod olim tuus genitor in pascalifestivitas utebatur. " Idem princeps: " Difficile postulasti res,attamen si perficis quod prompsisti, ego te induam ipsum. "Tunc ipse nimirum ut erat consilio sagax, taliter prorsum deditresponsum, ait: " Ipsum murum ab oriente, qui est situs iustaFaustini rivum, protinus diruamus, quia nempe machina quodnos petraria nunccupamus, ibidem valde videtur esse contraria, eo quod ipsa terra ultra Faustini rivum eminet muro; et hacparte paululum murum ipsum construamus, et omnimodis iamab hostibus (ab) hac parte metu nil habemus. Ipsum aliud murumqui est ad occidua parte, ultra ipso priore statim murum hedificemus, et est tutamentum contra marinos hostes. Et tuncdenique quod dudum regi prompsisti, omnimodis videtur essecompletum." Tunc omnes qui aderant mirati sunt valde, quodtam salubre consilium cicius potuisset repperiri, et protinus idemprinceps indumentum deferri iussit. Cumque eum deferisset antesuum optutibus quidam eius famellus, ilico ipse princeps eumtulit atque sicut promiserat, eumque induivit. Nam quod ex oreeius semel procedebat, nullatenus introrsus rediebat; premia noncaptans, sermone immobilis extans.

29. Cumque fuissent patrata talia, ipsa quod inchoarunt, operari desierunt, et hac preclarissima civitate quod vir illemagnificus dixerat, omnimodis adimplere studuerunt, et Deotuente, inlesa usque nunc actenus manet. Ipse ut diximusGrimoald ad instar sui genitori undique muniri civitas ista cepitatque a parte australi antemuralem fecit. Fuit vir mire fortitudinis,consilio cautus, cor denique capax. Et quid multa referam? Erat promptus ad omne bonum. Sufficiant de Grimoald pauca quediximus. Nam quidam illorum cognitus et per omnia probabilisamicus plenissime acta que in hoc mundo gesserunt versibusillustravit, quod nos huic historie scribere curavimus:
Magnus erat princeps Arichis, lux vestra salusque,
Restituenda Deo hic sua membra dedit,
Necnon et Romoald, ipsius maxima prolis,
Sub patre iam princeps hic requiescit humo.

Vir quoque magnificus Grimoald famosior illis
Hic scitus est princeps inter utroque loco,
Sensus eloquiis et formam scribere laudis
Cuius non poscit pleniter ulla manus;
Gloria magnificus, de Longo — maxime — bardis,
Precelsa e quorum stirpe superstes erat;
Regali genere existens ab utroque parenti,
Transcendunt (cuius) gesta sed alta genus.

In terris pollens, nimium pulcherrimus armis
Spes iam Samnitis certa salutis erat;
Mirandus specie, sed plus mirabilis actis,
A puero micuit promptus ad omne bonum.

O dolor immensus! pro ultime dampna ruine,
Que gens Bardorum fraude subacta tulit!

A patre pro patria directus regibus obses,
Placavit patriam funus ad usque patris.

(L)…
…

(D)…
…

(Premia non captans, sermone immobilis extans)

…

(R)…
…

(I)…
…

(N)…
…

Cum Danahis vellum felici sorte peregit,
Finibus et pellit belliger ipse suis.

Extera regna sibi tribuenda pace subegit;
Dilectus cunctis terribilisque fuit.

Pertulit adversas Francorum sepe falangas,
Salvavit patriam sed Benevente tuam.

Sed quid plura feram? Gallorum forcia regna
non valuere huius subdere colla sibi.

O quam longinquo fuerat dignissimus evo,
De quo tantus erit tempus in omne dolus,
Post casum infaustum quod regna Latina ruentem
Ipse sue gentis spes requiesque fuit.

Terrenas gazas numquam servabit amando,
Sed mox captivis indigenisque dedit.

Itala, Romana, Illirica, Hebrea, Afla, Pellasga
Morte tua princeps (gens) sine fine dolet;
Mors tibi non nocuit, sed nos linquendo peremit,
Dulcis alumne, tua quos tenet atra dies.

Vixisti septem, (bis ternis floridus annis),
Sed cunctis seclis laude perempnis eris.

Sint satis hec breviter de te prolata legenti,
Plenus laude tua lllic) quia mundus adest.

30. Igitur Grimoald postquam tenuisset principatum Samnitum
anni videlicet decem et novem et mensibus sex, vocante
eum divina potencia, de hac luce extinctus est, atque reconditus
in iam dicta ecclesia sedis Salernitane iusta sepulcha patri
fratrique.

31-40