Logo di Reti Medievali 

Didattica

spaceleftMappaCalendarioDidatticaE-BookMemoriaOpen ArchiveRepertorioRivistaspaceright

Didattica > Fonti > Antologia delle fonti altomedievali > X > 4

Fonti

Antologia delle fonti altomedievali

a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto

© 2000 – Stefano Gasparri per “Reti Medievali”


X
L’Italia
L’età dell’anarchia politica

4. Due nidi saraceni
(A) Liutprando, Antapodosis, I, 2, 3, II, 43-44, 52-54.
(B) Rodolfo il Glabro, Storie, I, 9.

Due altri esempi famosi possono chiarire fino in fondo la portata distruttiva delle razzie saracene. Intorno all’ 890 un gruppo di pirati saraceni si fortificò sulla costa provenzale, su un’altura, non lontano dall’attuale Saint-Tropez, a Fraxinetum. Di lì i pirati si spinsero verso l’interno, saccheggiando campagne e villaggi; più che dalla valle del Rodano, con le sue città cinte di mura, furono attirati dalle montagne (e dalle vie di traffico che le attraversavano, dirette verso l’Italia), con le loro vallate e con le loro abbazie. Il monastero della Novalesa fu saccheggiato e bruciato dopo il 906; giunsero poi fino alla valle del Reno e al monastero di S. Gallo. Invano la flotta bizantina, chiamata da Ugo re d’Italia, cercò di snidare i Saraceni. Ma quando, nel 972, essi catturarono Maiolo, abbate di Cluny, che tornava dall’Italia in Borgogna, nonostante che – dietro un cospicuo riscatto – l’abbate venisse presto rilasciato, scattò la reazione decisiva: Gugliemo conte di Provenza organizzò un attacco che stavolta segnò la fine del Frassineto.

Storia analoga quella della base saracena al Garigliano, vera spina del fianco per tutta l’Italia centrale e meridionale. I Saraceni nel meridione d’Italia erano per la verità quasi sempre alleati con l’uno o l’altro dei poteri locali in lotta fra di loro; nel caso del Garigliano pare certo un appoggio iniziale di Napoli e di Gaeta. Per iniziativa di papa Giovanni X si creò però una coalizione di principi: i signori longobardi di Capua-Benevento (il già nominato Atenolfo) e Salerno, il marchese di Toscana, Guido, e quello di Spoleto, Alberico, il senatore dei Romani Teofilatto. Nell’agosto 916 la base saracena fu presa e distrutta; il papa combatté personalmente contro i pirati.


(A) […] Quam si ingressus quispiam fuerit, ita sentium curvitate tenetur, acutissima rectitudine perforatur, ut neque progressionis neque reditus, nisi cum magno labore, habeat facultatem.

Sed oculto et, quoniam secus esse non potest, iusto Dei iuditio XX tantum Saraceni lintre parvula ex Hispania egressi, nolentes istuc vento delati sunt. Qui piratae noctu egressi villamque clam ingressi Christicolas, pro dolor, ingulant locumque sibi proprium vendicant montemque Maurum villulae cohaerentem contra vicinas gentes refugium parant; spineam silvam hoc pacto maiorem et spissiorem sua, pro tuitione fatientes, ut, si quis ex ea vel ramum incideret, mucronis percussione hominem exiret; sicque factum est, ut omnis praeter unius angustissimae viae aditus demeretur. Loci igitur asperitate confisi vicinas gentes clam circumquaque perlustrant. Accersitum quam plures in Hispaniam nuntios dirigunt, locum laudant vicinasque gentes nichili se habere promittunt. Centum denique tantummodo secum mox Saracenos reducunt, qui veram rei huius caperent assertionem.

Sed et Saraceni, qui, sicut dixi, Fraxenetum inhabitabant, post labefactionem Provincialium quasdam summas Italiae partes sibi vicinas non mediocriter laniabant; adeo ut depopulatis plurimis urbibus Aquas venirent, quae est civitas XL ferme miliariis Papia distans. […]

Eodem tempore Saraceni ab Africa ratibus exeuntes Calabriam, Appuliam, Beneventum, Romanorum etiam poene omnes civitates ita occupaverunt, ut unamquamque civitatem mediam Romani obtinerent, mediam Africani. In monte quippe Gareliano munitionem constituerant, in quo uxores, parvulos, captivos omnemque suppellectiliem satis tuto servabant. Nemo etiam ab occasu sive ab arcturo orationis gratia ad beatissimorum apostolorum limina Romam transire poterat, qui ab his aut non caperetur aut non modico dato precio dimitteretur. Quamvis enim misera Italia multis Hungariorum et ex Fraxeneto Saracenorum cladibus premeretur, nullis tamen furiis, aut pestibus sicut ab Africanis agitabatur.

His auditis papa nuntios confestim Constantinopolim dirigit, suppliciter imperatoris amminicula sibi dari deposcens. Imperator vero, ut vir sanctissimus Deique timens, copias absque mora classibus advectas direxit. Cumque per Garelianum flumen conscenderent, adfuit et papa, Iohannes cum Landolfo pariter Beneventanorum principe potentissimo, Camerinis etiam atque Spoletinis. Horrida satis denique inter eos pugna exoritur. Verum dum Christianorum partem Poeni praevalere conspicerent, in Gareliani montis summitatem confugiunt angustasque tantum vias defendere moliuntur.

Ex parte vero illa, qua difficiliori erat ascensus Poenisque ad fugiendum aptior, Greci castrum die ipsa constituunt, in quo residentes, Poenos ne fugerent, observabant cottidieque oppugnantes non mediocriter trucidabant.

Grecis igitur Latinisque cottidie conflictantibus, Deo miserante, Poenorum nec unus quidem superfuit, qui non aut gladio trucidaretur aut vivus continuo caperetur. Visi sunt autem a religiosis fidelibus in eodem bello sanctissima Petrus et Paulus apostoli, quorum Christianos credimus precibus meruisse, quatinus Poeni fugerent et ipsi victoriam obtinerent.

Liutprando, Antapodosis, I, 2, 3, II, 43-44, 52-54.

Traduzione in italiano


(B) Contigit ergo eodem tempore ut beatus pater Maiolus ab Italia rediens in artissimis Alpium eosdem Sarracenos obviaret. Qui arripientes abduxerunt illum cum suis omnibus ad remotiora montis, ipso tamen patre graviter in manu vulnerato, dum in ea excepisset ultro ictum iaculi super unum de suis venientis. Dispertitis quoque inter se omnibus quae illius fuerant, interrogaverunt eum si tantae ci essent in patria facultates rerum, quibus videlicet se suosque valeret redimere de manibus illorum. […] Tandem vero quidam de fratribus illuc expeditIus remeantes, data eisdem Sarracenis presignata pecunia, patrem cum viris tantum qui cum eo capti fuerant in patriam reduxerunt. Ipsi denique Sarraceni paulo post in loco qui Fraxinetus dicItur circumacti ab exercItu Wilelmi Arelatensis ducis, omnesque in brevi perierunt, ut ne unus quidem redret in patriam.

Rodolfo il Glabro, Storie, I, 9.

Traduzione in italiano

© 2000
Reti Medievali
UpUltimo aggiornamento: 01/09/05