Logo di Reti Medievali 

Didattica

spaceleftMappaCalendarioDidatticaE-BookMemoriaOpen ArchiveRepertorioRivistaspaceright

Didattica > Fonti > Antologia delle fonti altomedievali > XII > 3

Fonti

Antologia delle fonti altomedievali

a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto

© 2000 – Stefano Gasparri per “Reti Medievali”


XII
Il regno di Francia
Verso la società feudale

3. Il regno di Roberto: le guerre intestine
(A) Rodolfo il Glabro, Storie, II, 4, III, 5, 6, 8.
(B) Folco D’Angiò, Concessione all’abbate Rotberto di San Fiorenzo (910-911).

Il regno di Roberto il Pio (996-1031) è indicativo dell’impotenza dell’istituzione regia tra X e XI secolo. Nonostante che egli provenga da una delle più potenti famiglie, Roberto non riesce ad interpretare il suo ruolo altri che come un principe tra gli altri, nemmeno sempre il più forte: esemplari sono i suoi contrasti con personaggi un tempo, elevati dalla sua stessa famiglia. Tra i maggiori principi, si segnalano frattanto gli Angiò, guidati dal duca Folco, che il cronista ci presenta in lotta contro una nazionalità marginale del regno franco, i Bretoni, di stirpe celtica e tenacemente attaccati alla loro indipendenza. Il documento che lo stesso Folco rilascia all’abbate Fiorenzo (tra il 990 e il 1011) è poi una prova della difficoltà che i principi territoriali incontravano nel controllare i loro uomini, i quali anch’essi cercavano, con gli stessi metodi violenti e spregiudicati impiegati dai loro signori, di costruirsi ambiti di dominio personale, talvolta coincidenti con un singolo castello. Alberico, vassallo di Folco, è insomma un prototipo del ceto emergente dei milites, i combattenti a cavallo, di frequente vassalli dei grandi, i quali rappresentavano forse l’elemento più dinamico e di rottura della società del tempo.

Tornando al problema della regalità, va detto che comunque una grande differenza tra Roberto e i principi esiste sempre: egli è consacrato dai vescovi, è compartecipe quindi della stessa natura sacerdotale propria della funzione episcopale. Questa dimensione ideologico-religiosa della funzione regia emerge in piena luce dall’incontro avvenuto nel 1023 a Ivois sulla Mosa fra Roberto e il re di Germania e imperatore, Enrico II: i due rappresentanti di Dio sulla terra trattarono dei problemi della chiesa e della cristianità, sforzandosi di introdurre nel violento e dinamico mondo postcarolingio la pace e la giustizia: due concetti-chiave, come vedremo, fra quelli che guidarono l’azione politica e religiosa di questo periodo.


(A) Prescriptorum igitur dierum tempore nichilominus in imfimis Galliarum partibus intestinorum bellorum desevit tumultus. Narrant siquidem plerique disputantes de mundani orbis positione, quod situs regionis Galliae quadra dimetiatur locatíone, licet ergo a Rifeís montibus usque Hispaniarum terminos in levo habens Oceanum mare, in dextro vero passim iuga Alpium, propria excedat longitudine mensuram rationis quadriforme. Cuius etiam inferius finitimum ac perinde vilissimum Cornu Galliae nuncupatur. Est enim illius metropolis civitas Redonum; inhabitatur quoque diutius a gente Brittonum, quorum solae divitiae primitus fuere libertas fisci publici et lactis copia, qui omni prorsus urbanitate vacui, suntque illis mores inculti ac levis ira et stulta garrulitas. Horum scilicet Brittonum aliquando princeps extitit quidam, Conanus nomine, qui etiam, accepta in matrimonio Fulconis Andegavorum comitís sorore, ac demum insolentior ceteris suae gentis principibus cepit existere. Nam more regio imposito sibi diademate in sui anguli popello plurimam inconsulte exercuit tyrannidem. Postmodum vero inter ipsum Conanum predictum Fulconem, Andegavorum videlicet comitem exortum est indissolubile iurgium, ita ut, crebris suorum invicem depopulationibus ac sanguinis effusionibus lacessiti, ad ultimum quoque quamquam civile tamen inluctabile inirent comminus prelium. Cum igitur diu multumque vicissim sibi mala que poterant irrogassent, ab utroque decretum est ut in loco qui Concretus dicitur quisque illorum cum suo exercitu die constituto advenientes prelii certamen inirent. Sed Brittonum exercitus, excogitata fraudis decipula, partem Fulconis exercitus nequiter prostraverunt. In predicto denique loco, scilicet ubi certamen iniendum fuerat, clam prevenientes plerique Brittonum ibique nimium astute profundum atque perlongum fodere vallum, ramisque arborum densatim superinsertis, imposita videlicet hostibus muscípula, recesserunt. Die igitur constituto iuxta condictum, dum illuc uterque cum suo exercitu adveniret atque acies utraque iam in procintu videretur informata, gens Brittonum callida fraudisque proprìae conscia simulans se velle arripere fugam, scilicet ut avidius demergeret hostem in latentem muscipulam. Quod cernens Fulconis exercitus cupiensque expedite super eos irruere, corruit pars ex eis non modica in foveam videlicet Brittonum astu patratam. Ilico autem conversi Brittones qui prius fugam simulaverant inhianterque super Fulconis exercitum irruentes, asperrima quamplures ex eis cede prostraverunt; ipsum etiam Fulconem pulsum de equo in terram loricatum deiecerunt. Qui exsurgens nimio accensus furore, dictis relevans exacuensque suorum animos, ac velut turbo vehementissimus per densas segetes impellentes, omnem exercitum Brittonum crudeli nimium cede mactaverunt; deletoque pene universo exercitu Britonum ipsum etiam Conanum illorum principem truncatum dextera vivum capientes Fulconi reddiderunt. Qui potita victoria reversus ad propria, non illi postmodum quispiam Brittonum molestus extitit.

In prescripto igitur tempore, disponente Francorum regnum Rotberto rege, plurimas ci intulere sui contumelíae insolentias illi maxime, quos aut ex mediocri aut ex infimo genere tam ipse quam uterque Hugo ei scilicet pater atque avus fecerunt maximis honoribus sublimes. Inter quos. fuit Odo rebellionum maximus, qui fuit filius Tetbaldi Carnotensis cognomento Fallacis, ceterique quamplures inferioris potentiae, qui exinde extiterunt ci rebelles, unde esse debuerant humiliores. Quorum non dispar fuit secundus Odo filius scilicet prioris, Odonis, qui quanto potentior tanto fraudulentior ceteris. Nam, cum obisset Stephanus, comes Trecorum et Meldorum, Heriberti filius, ipsius regis consobrinus, absque liberis, arripuit idem Odo contra regis voluntatem universa quoque latifundia in regis videlicet dominium iure cessura.

Fuit etiam iuge litigium et bella frequentia inter ipsum Odonem et Folconem Andegavorum comitem, quoniam uter que tumidus superbia idcirco et pacis refuga. […]

Fuit enim ci pax cum regibus in giro regni sui positis, maxime cum suprascripto imperatore Heninrico. Nam, cum aliquando ad invicem colloquendum super Mosam fluvium, qui limes est utriusque regni, convenissent, pluresque ex ambobus partibus musitarent indecens esse ut quis illorum, tantorum scilicet regum, semet humilians quasi in alterius transiret auxilium, hoc etiam fore potissimum, ut in fluminis medio navibus portarentur simul locuturi. Sed viri eruditissimi illud uterque in mente habens: «Quanto magnus es, humilia te in omnibus». Primo namque mane surgens imperator transiit cum paucis ad regem Francorum, nimioque amplexu se. met deosculantes, sacramentisque missarum decenter ab episcopis in conspectu illorum celebratis, prandere simul utrisque congruit. Expleto quoque prandio obtulit Rotbertus rex immensa munera auri atque argenti et preciosarum gemmarurn Heninrico, centum insuper equos honestissime faleratos super unumquemque lorica et galea, mandans insuper tantum illorum amiciciam minuere quantum confingeret ex omnibus illi relinquere. At Henricus, cernens amici liberalitatem, suscepit ex illis tantum librum Evangelii, auro et lapidibus preciosis insertum, ac philaterium simile factum, continens dentem sancti Vincenti levitae et martyris; uxor vero illius pares auri tantum naves accepit. Cetera autem egrediens in gratia dimisit. Sequenti igitur die iterum rex Rotbertus cum episcopis transiens ad imperatoris tentoria, qui eum satis sublime suscipiens, expletoque simul prandio, centum libras ei ex auro puro obtulit. Rex quoque pares tantum naves auri ex Alo sumpsit, firmatoque uterque pacto amiciciae rediere ad propria. Ab aliis quoque regibus satis gratifice fuit semper habitus, Adalrado scilicet rege Anglorum et Rodulfo rege Austrasiorum necnon et Sancto rege Navarriae Hispaniarum; mittebantque ci munera et petebant ab eo auxilia.

Rodolfo il Glabro, Storie, II, 4, III, 5, 6, 8.

Traduzione in italiano


(B) […]

Traduzione in italiano

© 2000
Reti Medievali
UpUltimo aggiornamento: 01/09/05