Fonti
Antologia delle fonti altomedievali
a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto
© 2000 – Stefano
Gasparri per “Reti Medievali”
2. La cristianizzazione degli anglosassoni (A) Beda, Storia ecclesiastica
degli Angli, I, 22-23, 25-26. (B) Gregorio Magno, Lettere,
XI, 56.
Gli Anglosassoni, in totale assenza di una comunicazione pacifica con
i Brettoni entrarono in contatto con il cristianesimo solo a seguito
di una missione guidata dal monaco romano Agostino, giunto nel 597 presso
il re Ethelbert del Kent (560-616) per espressa volontà del pontefice
Gregorio Magno (B). Di
questo papa riportiamo una lettera inviata ai missionari, che contiene
le istruzioni a proposito del modo di agire nei confronti della popolazione
locale (A). Si tratta di
una testimonianza molto importante, perchè Gregorio Magno invita
i monaci ad agire gradualmente. Egli era infatti convinto che una vera
conversione non doveva essere frutto della forza. Atteggiamento che
fa onore a questo papa [cfr. VI, 1] e che nei secoli successivi non
fu ad esempio seguito dai monaci anglosassoni recatisi nel continente
per convertire le popolazioni pagane [cfr. IV, 1, (C)] e da Carlomagno
nella conversione dei Sassoni [cfr. VII, 1, (B)].
(A) Qui inter alia inenarrabilium
scelerum facta, quae historicus eorum Gildas flebili sermone describit,
et hoc addebant, ut numquam genti Saxonum sive Anglorum, secum Brittaniam
incolenti, verbum fidei praedicando committerent. Sed non tamen divina
pietas plebem suam, quam praescivit, deservit; quin multo digniores
genti memoratae praecones veritatis, per quos crederet, destinavit.
Siquidem anno ab incarnatione Domini DLXXXII Mauricius ab Augusto quinquagesimus
quartus imperium suscipiens XX et uno annis tenuit. Cuius anno regni
decimo Gregorius, vir doctrina et actione praecipuus, pontificatum Romanae
et apostolicae sedis sortitus rexit annos XIII menses VI et dies X.
Qui diurno admonitus instinctu anno XIIII eiusdem principis, adventus
vero Anglorum in Brittaniam anno circiter CL, misit servum Dei Augustinum
et alias plures cum eo monachos timentes Dominum praedicare verbum Dei
genti Anglorum. Qui cum iussis pontificalibus obtemperantes memoratum
opus adgredi coepissent, iamque aliquantulum itineris confecissent,
perculsi timore inerti redire domum potius quam barbaram feram incredulamque
gentem, cuius ne linguam quidem nossent, adire cogitabant, et hoc esse
tutius communi consilio decernebant. […]
Roboratus ergo confirmatione beati patris Gregorii, Augustinus cum famulis
Christi, qui erant cum eo, rediit in opus Verbi pervenitque Brittaniam.
Erat eo tempore rex Aedilberct in Cantia potentissimus, qui ad confinium
usque Humbrae fluminis maximi, quo meridiani et septentrionales Anglorum
populi dirimuntur, fines imperii tetenderat. Est autem ad orientalem
Cantiae plagam Tanatos insula non modica […] In hac ergo adplicuit
servus Domini Augustinus et sacri eius, viri ut ferunt ferme XL. Acceperant
autem, praecipiente beato papa Gregorio, de gente Francorum interpretes;
et mittens ad Aedilberctum, mandavit se venisse de Roma ac nuntium terre
optimum, qui sibi obtemperantibus aeterna in caelis gaudia et regnum
sine fine cum Deo vivo et vero futurum sine ulta dubietate promitteret.
Qui haec audiens manere illos in ea quam adierant insula, et eis necessaria
ministrari, donec videret quid eis faceret, iussit. Nam et antea fama
ad eum Christianae religionis pervenerat, utpote qui et uxorem habebat
Christianam de gente Francorum regia, vocabulo Bercta, quam ea condicione
a parentibus acceperat, ut ritum fidei ac religionis suae cum episcopo,
quem ei adiutorem fidei dederant nomine Liudhardo, inviolatum servare
licentiam haberet.
Post dies ergo venit ad insulam rex, et residens sub divo iussit Augustinum
cum sociis ad suum ibidem advenire colloquium. Caverat enim ne in aliquam
domum ad se introirent, vetere usus augurio, ne superventu suo, siquid
maleficae artis habuissent, eum superando deciperent. At illi non daemonica
sed divina virtute praediti veniebant, crucem pro vexillo ferentes argenteam,
et imaginem Domini Salvatoris in tabula depictam, laetaniasque canentes
pro sua simul et eorum, propter quos et ad quos venerant, salute aeterna
Domino supplicabant. Cumque ad iussionem regis residentes verbum ei
vitae una cum omnibus qui aderant eius comitibus praedicarent, respondit
ille dicens: “Pulchra sunt quidem verba et promissa quae adfertis;
sed quia nova sunt et incerta, non his possum adsensum tribuere relictis
eis, quae tanto tempore cum omni Anglorum gente servavi. Verum quia
de longe huc peregrini venistis et, ut ego mihi videor perspexisse,
ea, quae vos vera et optima credebatis, nobis quoque communicare desiderastis,
nolumus molesti esse vobis; quin potius benigno vos hospitio recipere
et, quae victui sunt vestro necessaria, ministrare curamus, nec prohibemus
quin omnes quos potestis fidei vestrae religionis praedicando sociatis”.
Dedit ergo eis mansionem in civitate Doruvernensi, quae imperii sui
totius erat metropolis, eisque, ut promiserat, cum administratione victus
temporalis licentiam quoque praedicandi non abstulit. Fertur autem,
quia adpropinquantes civitati more suo cum cruce sancta et imagine magni
regis Domini nostri Iesu Christi hanc laetaniam consona voce modularentur:
“Deprecamur te, Domine, in omni misericordia tua, ut auferatur
furor tuus et ira tua a civitate ista et de domo sancta tua, quoniam
peccavimus. Alleluia”.
At ubi datam sibi mansionem intraverant, coeperunt apostolicam primitivae
ecclesiae vitam imitari, orationibus videlicet assiduis vigiliis ac
ieiuniis serviendo, verbum vitae quibus poterant praedicando, cuncta
huius mundi velut aliena spernendo, ea tantum quae victui necessaria
videbantur ab eis quos docebant accipiendo, secundum ea quae docebant
ipsi per omnia vivendo, et paratum ad patiendum adversa quaeque vel
etiam moriendum pro ea quam praedicabant veritate animum habendo. Quid
mora? Crediderunt nonnulli et baptizabantur, mirantes simplicitatem
innocentis vitae ac dulcedinem doctrinae eorum caelestis. Erat autem
prope ipsam civitatem ad orientem ecclesia in honorem sancti Martini
antiquitus facta, dum adhuc Romani Brittaniam incolerent, in qua regina,
quam Christianam fuisse praediximus, orare consuerat. In hac ergo et
ipsi primo convenire psallere orare missas facere praedicare et baptizare
coeperunt, donec rege ad fidem converso maiorem praedicandi per omnia
et ecclesias fabricandi vel restaurandi licentiam acciperent.
At ubi ipse etiam inter alios delectatus vita mundissima sanctorum et
promissis eorum suavissimis, quae vera esse miraculorum quoque multorum
ostensione firmaverunt, credens baptizatus est, coepere plures cotidie
ad audiendum Verbum confluere, ac relicto gentilitatis ritu unitati
se sanctae Christi ecclesiae credendo sociare. Quorum fidei et conversioni
ita congratulatus esse rex perhibetur, ut nullum tamen cogeret ad Christianismum,
sed tantummodo credentes artiori dilectione, a quasi concives sibi regni
caelestis, amplecteretur. Didicerat enim a doctoribus auctoribusque
suae salutis servitium Christi voluntarium, non coacticium esse debere.
Nec distulit quin etiam ipsis doctoribus suis locum sedis eorum gradui
congruum in Doruverni metropoli sua donaret, simul et necessarias in
diversis speciebus possessiones conferret.
Beda, Storia ecclesiastica, I, 22-23, 25-26. Traduzione in italiano
(B) Dilectissimo filio Mellito
abbati Gregorius servus servorum Dei.
Post discessum congregationis nostrae, quae tecum est, valde sumus suspensi
redditi, quia nihil de prosperitate vestri itineris audisse nos contigit.
Cum vero Deus omnipotens vos ad reverentissimum virum fratrem nostrum
Augustinum episcopum perduxerit, dicite ei quid diu mecum de causa Anglorum
cogitans tractavi, videlicet quid fana idolorum destrui in eadem gente,
minime debeant, sed ipso, quae in eis sunt, idola destruantur. Aqua
benedicta fiat, in eisdem fanis aspargatur, altana construantur, reliquiae
ponantur, quid, si fana eadem bene constructa sunt, necesse est ut a
cultu daemonum in obsequio veri Dei debeant commutari, ut, dum gens
ipsa eadem fana sua non videt destrui de corde errorem deponat et Deum
verum cognoscens ac adorans ad loca quae consuevit familiarius concurrat.
Et quia boves solent in sacrificio daemonum multos uccidere, debet eis
etiam hic de re aliqua sollemnitas immutari, ut die dedicationis vel
natalicii sanctorum martyrum, quorum illic reliquiae ponuntur, tabernacula
sibi circa easdem ecclesias, quae ex fanis commutatae sunt, de ramis
arborum faciant et religiosis conviviis sollemnitatem celebrent. Nec
diabolo iam animalia immolent. Et ad laudem Dei in esu suo animalia
occidant et donatori omnium de satietate sua gratias referant, ut, dum
eis aliqua exterius gaudia reservantur, ad interiora gaudia consentire
facilius valeant. Nam duris mentibus simul omnia abscidere impossibile
esse non dubium est, quia is qui summum locum ascendere nititur gradibus
vel passibus, non autem saltibus elevatur.
Gregorio Magno, Lettere, XI, 56. Traduzione in italiano
|
Ultimo
aggiornamento: 01/09/05
