Logo di Reti Medievali 

Didattica

spaceleftMappaCalendarioDidatticaE-BookMemoriaOpen ArchiveRepertorioRivistaspaceright

Didattica > Fonti > Antologia delle fonti altomedievali > VII > 2

Fonti

Antologia delle fonti altomedievali

a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto

© 2000 – Stefano Gasparri per “Reti Medievali”


VII
L’età carolingia / 1
Politica e avvenimenti

2. L’elezione all’impero
(A) Eginardo, Vita di Carlo, SRG, 28.
(B) Vita di Leone III, Pontificale romano, II, p. 7.
(C) Annali dei regno dei Franchi, SRG, anno 800.
(D) Thegan, Vita dell’imperatore Ludovico, SS 2, 6.

Un evento di prima grandezza come l’elezione di Carlo all’impero la notte di Natale del’800, chiaro nelle sue conseguenze, rimane tuttavia alquanto oscuro nell’esatta dinamica dei fatti e nella stessa volontà dei protagonisti. La regia sembra tutta di parte papale per il Liber Pontificalis (B), e pure Eginardo conferma questa valutazione (A), affettando però uno sdegno di Carlo in sé poco credibile: a meno che esso non si riferisca ai modi (che influivano, evidentemente, sui contenuti) dell’elezione, svoltasi troppo sotto il segno dell’autorità pontificia; ad opera per di più di un pontefice come Leone III, che era tornato a Roma – dopo esserne stato scacciato con accuse gravi, mossegli dai suoi avversari politici – portato dalle armi dei Franchi, e che era stato costretto a discolparsi pubblicamente, con un giuramento, alla presenza dello stesso Carlo. La terza versione, quella di fatto ufficiale a corte espressa dagli Annales Francorum (C), presenta una versione che, pur stringata, si colloca a metà strada fra le altre due: è il papa ad incoronare Carlo, ma subito dopo, secondo il costume bizantino, si prostra davanti a lui nel rituale dell’adoratio.

Comunque la corte franca non doveva essere troppo soddisfatta di come si erano svolte le cose. Quindi, quando nell’autunno dell’813 Carlo incoronò imperatore suo figlio Ludovico, replicò per sé e per suo figlio il rituale dell’incoronazione, ma con una variante fondamentale: secondo la narrazione di Thegan (D) – che scrisse la biografia di Ludovico prima dell’840 – sia lui che Ludovico si incoronarono, infatti, da soli; secondo altre fonti fu Carlo a incoronare il figlio, in ogni caso, l’intervento papale era eliminato.


(A) Ultimi adventus sui non solum hae fuere causae, verum etiam quod Romani Leonem pontificem multis affectum iniuriis, erutis scilicet oculis linguaque amputata, fidem regis implorare conpulerunt. Idcirco Romam veniens propter reparandum, qui nimis conturbatus erat, ecclesiae statum ibi totum hiemis tempus exiraxit. Quo tempore imperatoris et augusti nomen accepit. Quod primo in tantum aversatus est, ut adfirmatet se eo die, quamvis praecipua festivitas esset, ecclesiam non intraturum, si pontificis consilium praescire potuisset. Invidiam tamen suscepti nominis, Romanis imperatoribus super hoc indignantibus, magna tulit patientia. Vicitque eorum contumaciam magnanimitate, qua eis procul dubio longe praestantior erat, mittendo ad eos crebras legationes et in epistolis fratres eos appellando.

Eginardo, Vita di Carlo, SRG, 28.

Traduzione in italiano


(B) Qui post modicum tempus ipse magnus rex dum in basilica beati Petri apostoli coniunxisset et cum magno honore susceptus fuisset, fecit in eadem aecclesia congregare archiepiscopos seu episcopos, abbates et omni nobilitate Francorum atque synclitu Romanorum. Et sedentes pariter tam magnus rex quam beatissimus pontifex, fecerunt resedere et sanctissimos archiepiscopos seu episcopos et abbates, stantes reliquos sacerdotes seu optimates Francorum et Romanorum, ut crimina quae adversus almum pontificem dicta fuerant delimarent. Qui universi archiepiscopi seu episcopi et abbates unianimiter audientes dixerunt: “Nos sedem apostolicam, quae est capud omnium Dei ecclesiarum, iudicare non audemus. Nam ab ipsa nos omnes et vicario suo iudicamur; ipsa autem a nemine iudicatur, quemadmodum et antiquitus mos fuit. Sed sicut ipse summus pontifex censuerit, canonice obediemus”. Venerabilis vero praesul inquit: “Praedecessorum meorum pontificum vestigia sequor et de talibus falsi criminationibus quae super me nequiter esarserunt, me purificare paratus sum”.

Alia vero die, in eadem ecclesia beati Petri apostoli, omnes generaliIer archiepiscopi seu episcopi et abbates et omnes Franci qui in servitio eidem magni regis fuerunt; et cuncti Romani in eadem ecclesia beati Petri apostoli, in eorum praesentia amplectens prelatus venerabilis pontifex sancta Christi quattuor evangelia coram omnibus ascendit in ambonem et sub iusiurando clara voce dixit: “Quia de istis criminibus falsis, quibus super me inposuerunt Romani qui inique me persecuti sunt, scientiam non habeo, nec talia egisse me cognosco”. Et hoc peractum omnes archiepiscopi, episcopi et abbates et cunctus clerus, letania facta, laudes dederunt Deo atque Dei genetricis semperque virginis Mariae dominae nostrae et beato Petro apostolorum principi omniumque sanctorum Dei.

Post haec, advenientem diem Natalis domini nostri Iesu Christi in iamdicta basilica beati Petri apostoli, omnes iterum congregati sunt. Et tune venerabilis et almificus presul manibus suis propriis pretiosissima corona coronavit eum. Tunc universi fideles Romani videntes tanta defensione et dilectione quam erga sanctam Romanam ecclesiam et eius vicarium habuit, unanimiter altisona voce, Dei nutu atque beati Petri clavigeri regni caelorum, exclamaverunt: “Karolo, piissimo augusto a Deo coronato magno et pacifico imperatore, vita et victoria!” Ante sacram confessionem beati Petri apostoli plures sanctos invocantes, ter dictum est; et ab omnibus constitutus est imperator Romanorum. Ilico sanctissimus antistes et pontifex unxit oleo sancto Karolo, excellentissimo filio eius, rege, in ipso die Natalis domini nostri Iesu Christi.

Vita di Leone III, Pontificale romano, II, p. 7.

Traduzione in italiano


(C) Ipso die sacratissima natalis Domini, cum rex ad missam ante confessionem beati Petri apostoli ab oratione surgeret Leo papa coronam capiti eius imposuit, et a cuncto Romanorum populo adclamatum est: “Carolo augusto, a Deo coronato magno et pacifico imperatori Romanorum, vita et victoria!” Et Post laudes ab apostolico more antiquorum principum adoratus est atque oblato patricii nomine imperator et augustus est appellatus.

Annali del regno dei Franchi, SRG, anno 800.

Traduzione in italiano


(D) Supradictus vero imperator cum iam intellexit adpropinquare sibi diem obitus sui – senuerat enim valde – vocavit filium suum Hludowicum ad se cum omni exercitu, episcopis, abbatibus, ducibus, comitibus, locopositis: habuit generale colloquium cum eis Aquisgrani palatio pacifice et honeste, ammonens ut fidem erga filium suum ostenderent, interrogans omnes a maximo usque ad minimum, si eis placuisset, ut nomen suum, id est imperatoris, filio suo Hludowico tradidisset. Illi omnes exultando responderunt, Dei ammonitionem esse illius regi. Quod factum, in proxima die dominica ornavit se cultu regio et coronam capiti suo imposuit; incedebat alare decoratus et ornatus, sicut ei decuerat: Perrexit ad ecclesiam, quam ipse a fundamento construxerat, pervenit ante altare quod erat in eminentiori loco constructum caeteris altaribus, et consecratum in honore domini nostri Iesu Christi; super quod coronam auream, aliam quam ille gestabat in capite suo, iussit inponi. Postquam diu oraverunt ipse et filius eius, locutus est ad filium suum coram omni multitudine pontificum et optimatum suorum […]. Postquam haec verba et alia multa coram multitudine filio suo ostenderet, interrogavit eum, si obediens voluisset esse praeceptis suis. At tale respondit, libenter obedire, et cum Dei adiutorio omnia praecepta, quae mandaverat ei Pater, custodire. Tunc iussit eum pater, ut propriis manibus elevasset coronam, quae erat super altare, et capiti suo inponeret ob recordationem omnium praeceptorum quae mandaverat ei pater. At ille iussionem patris implevit. Quod factum, audientes missarum sollemnia ibant ad palatium.

Thegan, Vita dell’imperatore Ludovico, SS 2, 6.

Traduzione in italiano

© 2000
Reti Medievali
UpUltimo aggiornamento: 01/09/05