Logo di Reti Medievali 

Didattica

spaceleftMappaCalendarioDidatticaE-BookMemoriaOpen ArchiveRepertorioRivistaspaceright

Didattica > Fonti > Antologia delle fonti altomedievali > VII > 3

Fonti

Antologia delle fonti altomedievali

a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto

© 2000 – Stefano Gasparri per “Reti Medievali”


VII
L’età carolingia / 1
Politica e avvenimenti

3. Le lotte per il potere
(A) Thegan, Vita dell’imperatore Ludovico, SS 2, c. 42.
(B) Annali di Fulda, SRG, anni 833, 834, 839-841, 843.

È impossibile in questa sede seguire le vicende delle varie parti dell’impero dopo la morte di Carlo. Ci limitiamo perciò a fornire alcuni passi che illustrano la precocità e la gravità della crisi che dilaniò il dominio carolingio già sotto Ludovico il Pio (814-840), unico figlio superstite e successore di Carlo. Lunga e sfibrante fu la lotta che questi dovette sostenere per frenare le contrastanti ambizioni dei figli, ai quali – secondo la tradizione franca – erano stati assegnati vari regni in qualità di sovrani dipendenti dall’imperatore (A). Le diverse divisioni dell’impero, a partire dall’Ordinatio imperiì dell’817, non impedirono lo scoppio della guerra civile, dovuta in realtà anche alla volontà di Ludovico di inserire nella divisione il figlio di secondo letto Carlo il Calvo. Lotario, il maggiore, erede del titolo imperiale, e i fratelli Pipino e Ludovico il Germanico – con l’appoggio dello stesso papa Gregorio IV – combatterono quindi il padre (Colmar, 833), che fu temporaneamente deposto.

La successiva riconciliazione non andò oltre la morte di Ludovico.

Ecco quindi il sanguinoso scontro di Fontenoy (841), dove Lotario fu battuto dai fratelli Ludovico e Carlo (Pipino nel frattempo era morto) e costretto a scendere a patti (B), infine, la divisione di Verdun sancì la separazione tra la Francia occidentale, la Francia orientale (Germania) e i territori centrali dell’impero, che andarono al detentore del titolo imperiale: cioè l’Italia con la Lotaringia, la fascia mistilingue in seguito destinata ad oscillare tra i due grandi regni suoi vicini a oriente e a occidente. Di fatto, dopo 1’843 esistono ormai regni separati, e l’impero è solo una vaga supremazia confortata dall’autorità pontificia.


(A) Post Paska audivit ut iterum filii sui ad eum venire voluissent non pacifice: qui congregavi exercitum, perrexit obviam eis usque in magnum campum qui est inter Argentoriam et Basilam, qui uque hodie nominatur Campus – Mendacii, ubi plurimorum fidellitas extincta est. […] quadam nocte pars maxima dimisit eum, et tentoria eorum relinquentes, pervenerunt ad fillios.

Thegan, Vita di Ludovico, SS 2, 42.

Traduzione in italiano


(B) 833. Imperator initio Quadragesimae Wormaciam venit et ibi uxore revocata atque exercitu congregato contra filios suos ad se venire volentes in Alisatiam profectus atque ibi a suis desertus ac proditus et in filiorum potestatem redactus. Erat ibi cum filiis Gregorius papa romanus.

834. Post haec iudicio episcoporum arma deposuit et ad agendam poenitentiam inclusus est, uxor in Italiam ducta. Proximaque aestate ipse relaxatus arma resumpsit, uxorem recepit, Hlotharium ad Italiam cum his qui eum sequi volebant, redire coegit.


839. Post Paska vero mense Maio Wormantiam veniens Hluthario filio suo de Italia in fidem eius venienti reconciliatur regnumque Francorum inter eum et Karlum fillium suum minimum dividit. Hlutharium quidem, qui maior natu erat nominis suis dignitatem et sedem regni tribuens, Hludowico vero filio suo minori pro eo quod eum offenderat, Baioariorum provinciam tantum concessa.

840. Hlutharium verum de Italia sero venientem Franci loco patris eius super se regnaturum accipiunt. Hunc enim ferunt imperatorem morientem designasse, ut post se regni gubernacula susciperet, missis ei insignis regalibus, hoc est sceptro imperii et corona. Quod fratres eius non consentientes contra eum insurgere parant. Hac primum ei in suburbanis Mogontiacis cum exercitu venienti frater suus Hludowicus cum manu valida orientalium Francorum partem regni ab oriente Rheni defensurus occurrit; initoque pacto et dilato in aliud tempus placito Hlutharius contra Karlum occidentem proficiscitur; Hludowicus vero orientales Francos, Alamannos, Saxones et Thuringios sibi fidelitatis iure confirmat.

841. Ubi cum convenissent tres fratres in regione Alcedronense iuxta villam Fontinatam et de partitione regni concordare non possent renuente Hluthario, qui sibi monarchiam vindicabat, ferro decernendum et Dei iudicio causam examinanda decreverunt. Factumque est inter eos VII. Kal. Iulii proelium ingens et tanta caedes ex utraque parte, ut numquam aetas praesens tantam stragem in gente Francorum factam antea meminerit.


843. Descripto regno a primoribus et in tres partes diviso apud Viridinum Galliae civitatem tres reges mense Augusto convenientes regnum inter se dispertiunt: et Hludowicus quidem orientalem partem accepit, Karlus vero occidentalem tenuit, Hlutharius, qui maior natu erat, mediam inter eos sortitus est portionem. Factaque inter se pace et iuramento firmata singuli ad disponendas tuendasque regni sui partes revertuntur.

Annali di Fulda, SRG, aa. 833-834, 839-841, 843.

Traduzione in italiano

© 2000
Reti Medievali
UpUltimo aggiornamento: 01/09/05