Logo di Reti Medievali 

Didattica

spaceleftMappaCalendarioDidatticaE-BookMemoriaOpen ArchiveRepertorioRivistaspaceright

Didattica > Fonti > Antologia delle fonti altomedievali > X > 6

Fonti

Antologia delle fonti altomedievali

a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto

© 2000 – Stefano Gasparri per “Reti Medievali”


X
L’Italia
L’età dell’anarchia politica

6. L’avvento di Berengario II
(A) Liutprando, Antapodosis, V, 26, 27, 29, 31.

Il periodo che va dal regno di Ugo (a partire dal 926; nel 946 si associa al trono il figlio Lotario) a quello di Berengario II, marchese di Ivrea, elevato al trono nel 950, non è certo ricco di fatti significativi. L’opposizione tra i due rivali va ricercata anche nell’attitudine violenta di Ugo, che aveva falcidiato le fila dell’aristocrazia italica per ritagliarsi ricchezze e nuovi sostenitori, che fossero a lui più fedeli delle tradizionali grandi famiglie. Ma non c’è alcuna differenza sostanziale tra i due, se non il fatto che con Berengario II si torna (come con il primo Berengario e con gli Spoletini) al dominio di una famiglia marchionale. Tutto il periodo è in sostanza un semplice prologo all’intervento tedesco da parte di Ottone I, che avvenne in due riprese tra il 951 e il 961. Ma è ugualmente interessante riportare questo brano, perché in esso Liutprando è costretto a descrivere, suo malgrado, proprio la violenta presa del potere di quello che sarà poi l’oggetto principe dei suoi strali polemici, appunto Berengario II: e già da questo primo passo si vede – quando il cronista parla delle nomine di vescovi operate dal nuovo re – come l’azione di Berengario per Liutprando sia soltanto funesta.


(A) Desideratus interea Berengarius ex Suevorum partibus paucis secum comitantibus a Suevia per Venustam vallem Italiam petiit applicuitque castra secus munitionem vocabulo Formicaria, quae a Mannasse, ut iam praediximus, Arelatensis sedis archiepiscopo tuncque Tridentinae, Veronensis atque Alantuanae invasore, Adelardi sui clerici erat vigiliae commendata. Cumque Berengarius nullius machinamenti apparatu nulliusque belli impetu hanc se capere posse conspiceret, Mannasse ambitionem, et kenodoxiam, id est vanam gloriam, cognoscens, Adelardum. ad se venire rogavit; cui et ait: «Si munitionem hanc potestati meae tradideris dominumque tuum Mannassen ad adiutorium meum protraxeris, se Mediolanii archiepiscopatus, te vero Cumani episcopatus dignitate post acceptam regni potestatem donabo. M ut promittenti mihi fidem admittas, quod verbis spondeo, iuramentis adfirmo». Haec dum Mannasse ab Adalardo narrantur, munitionem solum Berengario dare non iussit, verum etiam Italos omnes eius in auxilium invitavit.

[…] Coeperuntque mox nonnulli Hugone deserto Berengario adhaerere. Horum Milo, praepotens Veronensium comes, extitit primus, qui, dum Hugoni suspectus appositis clam custodibus servaretur, simulatus se non intellegere custodiri, ferme cenam usque ad noctis pertraxit medium; cumque omnes tam somno quam Liaeo adgravati, corpora quieti traderent, solo se qui eius portaverat clipeum comitante, Veronam percitus venit directisque nuntiis Berengarium excivit, quem et in Verona, quo Hugoni firmius resisteret, suscepit. Sane nulla hunc infidelitas ab Hugone divisit, verum illata sibi ab eodem nonnulla incommoda, quae iam diu sustinere non potuit. Prosequitur hunc Wido, Mutinensis ecelesiae praesul, non iniuria lacessitus, sed maxima illa abbatia Nonantula, quam et tunc adquisivit, animatus. Qui Hugonem solum non deseruit, verum etiam multorum multitudinem tulit. […]

Hoc in tempore Ioseph quidam, moribus senex, diebus iuvenis, Brixianae civitatis clarebat episcopus. Quem Berengarius, ut erat Dei timens ob morum probitatem episcopio privavit, eius loco Antonium, qui nunc usque superest, nullo concilio habito, nulla episcoporum deliberatione constituit. Sed et Cumis tune non Adelardum, ut iuraverat, verum ob Mediolanensis archiepiscopi amorem Waldonem quendam episcopum ordinavit. Quod quam bene fecerit, subditorum depopulatio, vitium incisio, arborum decorticacio, multorum oculorum is excussio, simultatis saepissima repetitio cum signis tum gemitibus narrat. Hadelardum autem Regensi praefecit ecelesiae.

Rex Hugo cum divinam animadversionem declinare ac Berengario praeesse non posset, relicto Lothario et simulata pace Berengarii fidei tradito in Provinciam omni cum pecunia properavit. […]

Liutprando, Antapodosis, V, 26, 27, 29, 31.

Traduzione in italiano

© 2000
Reti Medievali
UpUltimo aggiornamento: 01/09/05