Didattica

Fonti

Antologia di cronache italiane altomedievali

a cura di Luigi Andrea Berto

Chronicon Salernitanum (1-10)

I. Anno ab incarnacione Domini quingentesimo septuagesimo quarto incepit regnum Ytalie occupari per reges Longobardorum. Quorum primus vocabatur Alboin, qui regnavit ann. 3, menses 7.

Cleph regnavit ann. 5.

Authari crinutus ann. 9.

Agilulfus regnavit ann. 22.

Adebaldus crinutus ann. 10; iste primum calciavit osam Particam.

Arioaldus regnavit ann. 10.

Rottari regnavit ann. 13, menses 6.

Rodoaldus regnavit menses 4.

Aripert regnavit ann. 9.

Grimoald regnavit ann. 9.

Bertharit regnavit ann. 14.

Cunipert regnavit ann. 14. Liutpert regnavit ann. 2, menses 7.

Aripert alter regnavit ann. 12.

Anspran regnavit menses 3, dies 5.

Liutpran regnavit ann. 33.

Hilpran regnavit menses 8.

Rachis regnavit ann. 5, menses 3.

Aystolfus regnavit ann. 7, menses 6.

Desiderius regnavit ann. 15, menses… 10.

Et sic complentur ann. 201, in quibus prefati viginti reges regnaverunt in regno Italie, prout particulariter superius denotatur. Quo tempore capta fuit Papia, et incarnacio Domini nostri Iesu Christi eo tempore ibat ann. 775. Post vero predictos viginti reges pervenit dominium regni Italie ad Carolum imperatorem, succedentem regi Desiderio supradicto, secundum quod in antea plenius enarrabimus; qui Karolus imperator fuit ex genere regum Francorum infra scriptorum, qui regnaverunt in Francia ante prefatum inperatorem Karolum per tempora infra scripta, videlicet Pipinus senior regnavit in Francia ann. 27.

Karolus regnavit in Francia ann. 27.

Pipinus et Karolus magnus reges in Francia ann. 10.

Pipinus regnavit ann. 27.

Karolus et Karolus magnus regnaverunt ann. 4.

Karolus imperator, de quo prediximus, regnavit in Ytalia ann. 38, imperavit ann. 7.

Pipinus in Ytalia imperavit ann. 24.

Ludovicus imperavit ann. 25.

Lutharius imperavit ann. 30.

Ludovicus imperavit ann. 28.

Karolus imperavit ann. 6.

Karolus imperavit ann. 8.

Guido imperavit ann. 6.

Lanbertus imperavit ann. 4.

Ludovicus imperavit ann. 2.

Verlengarius ann. 22.

Uvo rex ann. 20.

Lutharius ann. (2).

Verlengarius ann. (11).

Octo imperator augustus ann. (6).

Octo imperator augustus ann. (21).

Octo imperator (12).

II Anno ab incarnacione Domini quingentesimo sexagesimo octavo principes ceperunt principari in principatu Beneventi, quorum primus vocabatur Zotto, qui sedit ann. 20.

Arechis sedit ann. 50.

Ayo filius eius sedit ann. 1 et menses 2.

Radoaldus sedit ann. 5.

Grimoaldus sedit ann. 25.

Romoald filius eius sedit ann. 16.

Grimoaldus sedit ann. 3.

Gisulfus frater eius sedit ann. 14.

Romoaldus filius eius sedit ann. 26.

Audelaius sedit ann. 2.

Gregorius sedit ann 7.

Godescalcus sedit ann. 3.

Gisulfus sedit ann. 14.

Liuthprandus sedit ann. 8, menses 3.

Arechis sedit ann. 29, menses 5.

Grimoaldus filius eius ann. 18.

Grimoaldus alter storesayz sedit ann. II, mensem I et dies 10.

Sico exul de civitate Spoletina sedit ann. 12 et menses 2.

Sicardus filius eius sedit ann. 6, menses 10.

Radelchis sedit ann 11.

Radelgarius filius eius sedit. ann. 3, menses 3 et dies…

Adelchis frater eius sedit ann. 24, menses 6.

Gayderis filius supradicti Radelgarii ann. 2, menses 6, dies 19.

Radelchis filius supradicti Adelchis sedit ann. 3, menses 8, dies 21.

Aio frater eiusdem Radelchis ann. 6.

Ursus filius predicti Aionis ann. 1.

Postea dominaverunt principatu Beneventi ann. 4 Sabbaticiusstratigo et Georgius patricius, Greci, qui tunc in tempore preherantin Apulia pro parte inperatoris Constantinopolis.Guido marchisis tenuit postea prelatum principatum ann. 1menses 8.

Radelchis princeps sedit ann. 1.

1. Residente in apostolica sede Zacharia papa, qui ob reverenciaprincipis apostolorum continuo inclinatus in universo Ytaliepopulo viginti annorum spacio pacem et concordiam ordinavit,Karolus magnus filius Karoli Francorum regis, presentis vite relinquensgloriam atque potestatem terrenam, ad beatum Petrum apostolorum principemdevotus cum aliquantis suis advenit fidelibus, seseque eidem Deicontulit apostolo, atque in spirituali habitu se fore spondens permansurumclericatum iugum ab eodem sanctissimo suscepit pontifice. Et inter alia multadona optulit beato Petro apostolo et ante confesionem eius arcum argenteummaiorem pens. libras septuaginta; et post aliquantum temporis adbeati Benedicti, quod Aquinensium finibus situm est, perfectus estmonachus, in quo et sanctam finire vitam iure professus est iurando.

Ipsis itaque temporibus Rachis Longobardorum rex ad capiendam civitatemPerusiam sicut cetera Pentapoleos oppida vehementi profectus est cumindignacione, quam et circundans, fortiter expugnabat. Hoc audiens sanctissimuspapa continuo spe divina fretus, assumplis aliquantis ex suo cleronecnon et optimatibus, quantocius ad eandem perrexit civitatem, impensisqueeidem regi plurimis muneribus atque opido eum deprecans, opitulanteDomino ab oppressione ipsius civitati eum ammovit. Cui et salutiferapredicans, Deo aiutore, valuit animum eius ad spirituale studiuminclinare; et post aliquantos dies idem Ratehis rex relinquens regalemdignitatem, devote cum uxore et filiis ad beati Petri principis apostolorum(coniunxit) limina; acceptaque a prefato sanctissimo papa oracione, clericusqueeffectus, monachi indutus est habitu cum uxore et filiis. Regnavitdenique annos quattuor, menses novem; fuit Longobardis piusatque amabilis, et multa per singulos homines dona largitus est.

2. Post hunc in regnum est elevatus Aystulfus, vir per omniaastutissimus et ferox. Per idem tempus Euthicius Romanorumpatricius se Aystulfo tradidit, simulque Comiaculum atqueFerraria seu et Istria pugnando optinuit. Per idem tempusinvidia diaboli Stephanus papa Romanus inter Longobardos etgens Francorum, Allammannorum, Burgundiorum superseminavitzizania, hoc ordine quod inferius declaramus. Igitur dum isdemStephanus papa iam fatum Longobardorum regem immensis vicibus,innumerabilia tributus munera, [precare] deprecaretur pro gregibus sibi aDeo commissis et perditis obibus, silicet pro universo exarchato Ravenne,dum ab eo nichil de hac re optinere cerneret, per quendam peregrinum suasmisit litteras Pipino regi Francorum, nimio dolore huius provincie inherenteconscriptas. At tunc eciam inter alia verba dicendum dirigit, utsuos hic Romam ipse Francorum rex mitteret missos, per quos ad se eumaccessere fecisset.

3. Et dum valide ab eodem Longobardorum rege civitates et provinciaRomanorum opprimerentur, subito coniunxit missus iam fati regis Francorum,nomine Doctigrangus abbas, per quem misit in responsis, omnemvoluntatem ac peticionem predicti pape adimplere; et postmodum alios missosfamiliares eius coniunxit. Cumque a Longobardis, ut prelatum est, antiquaRomana urbs et castra universa distringuerentur, ita eciam ut et Cicanensemcastellum, quod colonorum sancte Dei ecclesie existebat, usurparet; quoperacto, ipse papa Stephanus propter nimium amorem Urbemdeserit, ut ad Aystulfum regem properaret, secutique sunt pluresRomanorum vel ceterarum civitatum populi flentes ululantesque; nequaquameum penitus ambulare sinebant. Qui videlicet sanctissimus vir sese in Deivirtute et protectione beatorum principum apostolorum (conferens), laboriosumarreptus est iter, assumens secum sacerdotes, proceres eciam etceteros clericorum ordines, necnon et ex milicia optimatibus. Igiturconiungente eo fere quadragesimum miliarium Longobardorum finium, in unanocte signum in celo magnum apparuit, quasi globus igneus, a parteaustrali declinans a Gallie finibus in Longobardorum partes. Itaque unusex isdem Francorum missis, scilicet Aucharius dux, quantocius procedens,Ticino eum prestolatus est. Cum vero appropinquasset iam factus papacivitatem Papiam, direxit ad eum sepe factus rex Aystulfus missos suos,obtestans eum nulla penitus raccione auderet verbum illi diceret petendiRavennancium civitatem, exarchatum ei pertinens, vel de reliquis reipuplice locis que ipse vel eius predecessores Longobardorum regis invaserant.Ille vero ita ei misit in responsis, asserens, quod per nullius trepidacionisterrorem sileret. Coniungente vero eo Papiam in civitatem, et predicto regipresentato, plura illi tribuit munera, et nimis eum obsecratus est atquelacrimis profusus eum petiit, ut dominicas quas abstulerat redderet oves etpropria propriis restitueret, sed nullo modo apud eum impetrare valuit.

Predicti vero Francorum missi imminebant fortiter apud eundem rexAystulfum, ut prefatum papam pergere Franciam relaxaret. Ad hec convocansiam dictum papam interrogavit, si eius Francie properandi essevoluntas. Quod videlicet ille nequaquam siluit, sed suam illi propalavitvoluntatem. Unde ipse rex (ut) leo dentibus fremebat; pro quo et diversisvicibus suos satellites ad eum clam misit, ut illuc minime pergeret.

Quod dum ille fortiter restitisset, absolutus est ab eo; Papia movens,suum Franciam profectus est iter.Et post eius absoluccionem adhuc nitebat Longobardorum rex, a predictoitinere eum deviare, quod minime ipsum papam latuit.

4. Unde et cum nimia celeritate, Deo previo, ad Francorum coniunxitclusas; quas ingressus cum his qui cum eo erant, confestim laudes omnipotenti Deo reddit, et ceptum gradiens iter, ad venerabilem monasteriumsancti Christi martyris Mauricii, in quo et constitutus erat pariter se cumFrancorum rege conveniri, in quo et aliquantis demorantes diebus; ubiAmbrosius primicerius febre correptus defunctus est. Audiens vero isdemPipino rex eiusdem pontificis adventum, nimis festinanter in eius advenitoccursum una cum coniuge, filiis eciam et primatibus. Pro quo et non paucamilia filium suum Karolum in occursum ipsius pape direxit cum aliquibusex suis optimatibus, ipseque in palacio suo in loco qui vocatur Ponciana, ad fere trium milium spacium, descendens de equo, cum magna humilitateterre prostratus, una cum sua coniuge, filiis et optimatibus eundem iamfatum papam suscepit, cui et vice stratoris usque in aliquantum locumiusta eius sellarem properavit. Tunc predictus pontifex cum omnibussuis extensa voce gloriam (et incessabiles) laudes omnipotenti Deo ferens,usque ad prefatum palacium pariter cum iam dicto rege omnes profectisunt. Mox ibidem beatissimus papa prefatum christianissimum regem lacrimabiliterdeprecatus est, ut per pacis federa causam beati Petri et rei pupliceRomanorum disponeret. Qui de presenti iureiurando eidem beatissimo papesatisfecit, omnibus eius mandatis et ammoniccionibus sese totis nisibusobaudire, et uti (illi) placitum fuerat, exarchatum Ravenne et rei pupliceiura seu loca redderet modis omnibus.

5. Pipinus iam dictus rex cum ammonittione, gratia et oracionis ipsiuspontificis absolutus, in loco qui Cariciaco appellatur pergens, ibiquecongregans proceres cunctos regie sue potestatis, et eos tanti patris sanctamammoniccionem imbuens, statuit eum eis, que simul Christo favente unacum eodem beatissimo papa decreverat perficeret. Interea rex Aystulfusa Karolum magnum fratrem benignissimi Pipini regis, a monasterio beati Benedicti, in quo devote per evolutum temporis spacium monachice degebat, dyabolicis enim suasionibus suadens, Francie provinciam obiciendum atqueadversandum causam redemptionis sancte Dei ecclesie rei puplice direxit;dumque illuc coniunxisset, nitebatur omnino et vehementi decertabat sancteDei ecclesie causas subvertere, iusta quod a prefato Aystulfo regi fueratdirectus. Sed propiciante Domino, minime valuit sui germani, christianissimiPipini regis Francorum, in hoc firmissimum cor inclinare; pocius autemcomperta Aystulfi regi versucia, tota virtute isdem Pipinus rex profexusest decertare, ut sicut pridem iam fato spoponderat pontifici. Tunc pariconsilio hisdem papa cum denominato rege consilio inito iusta id quodprefatus Karlomagnus Deo se voverat monachicam degere vitam, et inmonasterium eum illuc Franciam collocaverunt; ubi et post aliquantos diesdivina vocacione de hac luce migravit. Porro Pipinus rex direxit suos missos Aystulfo, Longobardorum regi, pro pacis federa et proprietate sancteecclesie restituendi, atque bis et tercio iusta sepefati pape ammoniccioneeum deprecatus est, et plura ei pollicitus est munera, ut tantummodo propriarestitueret ecclesie. Set ille, peccato imminente, obedire distulit. Ad hecisdem Francorum rex atrocissimi Aystulfi nequaquam valeret quomodosaxeum mollire cor, generali contra eum decrevit facere monittionem. Etdum iam fere medium itineris spacium Francorum exercitus graderentur cunei,rursum ipse Pipinum regem demum sevissimo Aystolfo regi dirigit dicendum,si quo modo potuisset vel sero tandem eius sedare seviciam, et propriapropriis redderet absque humana sanguinis effusione. Sed ipse rexAystulfus oninimodis fortiter resistebat. Inter que erat Pipinusrex simulque cum pontifice iamdicto dirigens idemAystulfi regis, per omnia divina misteria et futuri examinis diemconiurans atque obtestans, ut pacifice sine ulla sanguinis effusione propriasancte Dei ecclesie rei puplice Romanorum reddidisset. Sed sublimitateeius obsistente, nequaquam acquiescere valuit. Pocius autem ex contrariominas et indignaciones prefato pontifici et Pipini regi (vel) cunctis Francisdirexit. Tunc fisus in omnipotentis Dei misericordia antefatus Pipinus rexiter suum profectus est, premittentes ante suum occursum validissimosex suis proceribus et cum eis exercitales viros ad custodiendum proprias Francorum clusas; ibique coniungentes, remoti residebant propria regisprestolantes adventum. Audiens itaque audax ille Aystulfus, paucos fuisseFrancos illos qui ad custodiam propriarum advenerat clusarum, fidens insua ferocitate subito aperiens clusas, super eos diluculo cum pluribus irruitexercitibus. Sed iustus iudex Dominus victoriam paucissimis illis tribuitFrancis, et multitudinem illam Longobardorum superantes trucidaverunt, itaut ipse Aystulfus rex fugam arreptus, vix ab eorum evadere potuissetmanibus, et usque Papiam civitatem absque armis fugam arripuisset; inqua et pre timore Francorum aliquantis retrusit. Ipsi vero Franci introeuntesclusas, cuncta fossatum Longobardorum post peractam cedem abstuleruntspolia multa auferentes. Coniungens vero Francorum rex Pipinus, sequipeseciam eius et antefatus papa, usque ad muros civitatis Papie utrique venerunt;quam et obsidentes aliquantos dies, viriliter eum Francorum exercitusconstrinserunt. Tunc predictus papa Pipinum sepefatum deprecatus est, ut eciam amplius malum non proveniret, neque sanguis effunderetur christianorum.

Ad hec Pipinus, Francorum rex, eiusdem patris audiens adimplensmoniccionem, Dei dilectam pacem inientes atque in scripto federe pactumaffirmantes inter Romanos, Francos et Longobardos; et obsides Longobardorumidem Francorum rex abstulit. Spopondit ipse Aystulfus cum universissuis iudicibus sub terribile fortissimo sacramento, atque in eadem pacisfedera per scriptam paginam affirmavit, se illico redditurum civitatemRavennantium cum diversis civitatibus. Et post hoc ad invicem segregatisunt. Sed ille Longobardorum rex incedens, quod iureiurando promisitreddere abstulit.

6. Cumque ipse papa Stephanus Romam cum suis pervenisset,universus sexus et etas Deo gratias agentes clamantes etdicentes: " Venit pastor noster, et post (Deo) salus nostra! " Post aliquantatemporum spacia furore vehementi repletus rex ille Longobardorum Aystulfus, non solum ea que promiserat minime adimplevit, cum universoregni sui Longobardorum populo Romanam advenit urbem, quam et triummensuum spacia obsedens atque ex omni circumdans parte, cotidie fortiteream expugnabat, omnia extra urbem ferro et igni devastans atque funditusdemoliens consumpsit, ut Romanam capere potuissent urbem. Nam et multacorpora sanctorum effodiens, eorum sacra misteria abstulit. Castrum itaqueillum Namiensem, quem pridem reddiderat, a iure beati Petri abstulit. Hec dum gesta fuissent, Stephanus papa per marinum iter suosordinans et Franciam dirigens missos una cum quodam religioso viroGuamerio nomine, et per ordinem omnia referens Pipino Francorumregi. Ad hec vero Pipinus rex, de quo diximus, fervore fideimotus, iterum cum Dei virtute generalem faciens mocionem, Longobardorumpartes coniunxit, et clusas funditus eorundem evertit Longobardorum.

Coniunxerunt itaque in Romana urbe imperiales missi, Georgius scilicetet Iohannes, directi ab predicto Francorum rege; quos suscipiens iam fatuspapa, eisdem moccione Francorum prelati regis nunciavit, quod quidem illidubium habuerunt credendi. Et adherens eis missum apostolice sedis, iterarripuerunt, et pergens marino itinere quantotius Marsiliam venerunt;in qua ingredientes, didicerunt iam predictum Francorum regem Longobardorumfines fuisset ingressum. Itaque unus ex ipsis, Georgius nomine, prenominatum Francorum assecutus est regem; quem in finibus Longobardorumnon procul a Papia repperit civitatem, et nimis eum deprecansatque plura spondens, tribuit imperialia munera, ut Ravennancium urbem(vel) cetera eiusdem exarchatus civitatis et castra imperiale tribuens concederediccionem. Sed ille rex Francorum taliter dedit responsum: "Quomodo alienare talia potero, ut non pro alia requam pro sancto Petro certamen gessui? " asserens et hoc, quod nulla cum thesauri copia suadere valeret. Predictum veroimperiale missum ut ad propria remearet dixit; qui et sine effectuRomam coniunxit.

7. Dum vero Francorum rex Papiam obscidens constringeret civitatem,tunc Aystulfus, rex ferocissimus Longobardorum, ut veniam illi tribueret, et quo prius contempserat conscriptas in pacti federe redderet civitates,se modis omnibus profexus est redditurum. Et denuo confirmato anteriorepacto, qui per elapsam octaba indiccione. inter partes provenerat, restituitipsas prefatas civitates, addens et castrum qui connominatur Comiaclumde quibus omnibus receptis civitatibus donaccionem in scriptis apostolicesedis commisit possidendas. Aystulfus rex, de quo promisimus,regnavit annos 7, menses 5; fuit audax et feros, et ablata multasanctorum corpora ex Romanis finibus, in Papia construxiteorum oracula; ubi et monasterium virginum et suas filiasdedicavit. Idemque et fecit monasterium in fines Emilie, quidicitur Mutina, loco qui nunccupatur Nonantula; per eiuscognato, abbate Anselmo, virorum cenobium fundatum est; nec non sibi proiectas provincias, ad sacra monachorum cenobiamulta est dona largitus; sed valde dilexit monachos et in eorumest mortuus manibus.

8. Tunc Desiderius quidam (dux) Longobardorum, qui ab eodem rexAystulfo Tusie in partes erat directus, audiens, prefatum obisse Aystulfum, ilico agregans ipsius Tuscie universum exercitum multitudinem, regniLongobardorum arripere nisus est fastigium. Huius persona dispectuihabens Ratchis, dudum rex et postmodum monachus, germanus prefatiAystulfi, sed et alii plures Longobardorum optimates cum quo eundem Desiderium spernentes, plura trasalpium vel cetera Longobardorum exercituummultitudinem aggregantes, ad dimicandum contra eum profecti sunt.

Ad hec prefatus Desiderius obnixe predictum pontificem Stephanumdeprecatus est sibi auxilium ferre, quatenus ipsam regalem valeret assumeretdignitatem, spondens iureiurando, omnem predicti pontifici adimplerevoluntatem, insuper et rei puplice se redditurum professus est. Tunc isdempontifex, inito cum suis consilio, Paulum suum germanum atqueChristoforum consiliarium in partes Tuscie ad predictum Desiderium misit;cum quo loquentes, confestim per scriptam paginam hoc quod spoponderat Desiderius terribili iuramento firmavit. Hoc vero peractostatim suum missum predictus papa Stephanus misit, exortatoriislitteris prefato Rachiso vel cunte genti Longobardorum direxit, properanset Fulradus venerabilis abbas cum aliquantis Francis in auxilio ipsius Desiderii. Sed et plures exercitus Romanorum, si necessitas exigerit, ineius disposuit occurri adiutorium; et suffragantibus predicti pontificis Deoreceptis precibus, ita omnipotens Deus disposuit, ut sine ulla animarum periclitacione antefatus Desiderius per iam dicte coangelice pape cursumeandem quam ambiebat adsumeret regalem dignitatem. Dum vero hecagerentur, direxit missum suum prefatus pontifex, et abstulit (de) ipsiscivitatibus, quas se predictus Desiderius rex reddere promiserat.

9. Cumque per viginti et octo annos placite Longobardosrexisset, omnis tunc Ytalie finibus (quievit populus). Tantum ininicio sui regni Spolitini et Beneventani revelles fuerunt; quihiemis tempore cum suo exercitu pergens, per pugna ad suumreduxit servicium. In prefati Desiderii regis temporibusfloruit in artis gramatica dyaconus Paulus, qui fuit ortus ex Foroiulanensis civitas, parentibus secundum seculi dignitatemnon infimis, et ille precelsus atque carus ab ipso rege et abomnibus erat, in tantum ut ipse rex in omnia archana verba consiliarium eum haberet. Per idem tempus Pipini filius Karolussua filia sibi in matrimonium sociavit; et aliam prefatum regem; habuit filiam, cui nomen Adelperga fuit, que nuptui tradidit Arichis Beneventanus dux. Sed de predicto Paulo, unde fecimusmencionem, licet inculto sermone aliquid de gestis eius huichistorie intexere cupio; et ut predictum est, ab omnibus eratdilectus, et merito proinde ei concessit gratiam Christus, ut abomnibus amaretur. Et quomodo homo cum exosum habere poterat, qui erat a Christo dilectus? Sed dum iniqua cupiditateLongobardi inter se consurgerent, quidam enim e proceribusLongobardis clam legacionem mittunt Karoli, Francorum regi, quatenus veniret cum valido exercitu et regnum Italie sub suadittione optinere, asserentes, quia istum Desiderium tyrannumsub potestate eius traderet vinctum, et opes multas cum variisindumentis auro argentoque intestis in suum committeret dominium.

Quod ille predictus rex Karolus talia cognoscens, cum Francis et Alemannis, Burgundionis necnon et Saxonis, cumingenti multitudine Italiam properavit. Postquam Italiam rexKarolus venit, rex Italie Desiderius a suis quippe, ut dudumdiximus, fidelis callide ei traditus fuit, quod ille vinctum suismilitibus tradidit, et ferunt alii, ut lumine eum privasset. Atqueipse Karolus rex tocius Italie rex est firmatus; solus dux Arichis Beneventi iussa eius contempnens, pro eo quod capiti suopreciosam deportaret coronam. Ut comperit talia rex Karolus,valde est iratus, atque nimirum iusiurandum asseruit dicens: " Nisi septrum quod manu gesto Arichis percucio pectu, viverenolo. " Ipse de quo prediximus Paulus bis denique regi Karolimortem molitus est pro sui regi Desiderii fide; cumque taliaregi Karoli delata a suis fidelis fuissent, diutius toleravit propterminium amorem quo eum diligebat. Sed dum tercio talia perpetrasset,eum coinprehendi iussit atque in medium introduci.

Cumque perductus fuisset, taliter rex eum allocutus est verbis: "Dic mihi, inquiens, diacone Paule, pro qua re bis terque inferrenostre eminencie morte molitus es?" Ille ut erat magnanimis,audacter ei responsum reddidit: "Fac quod facturus es, quiaveritatem dico et falsum ex ore meo de hac re nil profero! Fuiquippe fidelis quondam Desiderii regis, et ipsa fides apud nosactenus manet." Cumque in patulo omnibus assistentibus proceristalia protulisset verba, cum iurgio suis militibus precipiens,qualiter eum sine mora privarent manibus. Sed dum ministridicta impleret vellent, ipse piissimus rex pro nimium amoremquo diligebat eum et propter sagacitatem eius alta trahenssuspiria, et in voce erupit: " Eu pro dolor, inquid, quo modoianus eius abscidimus, ubi tam elegantem scriptorem reperirevalemus? " Assistentes denique ut prediximus proceres necnonet optimates qui eum exosum abebant propter quondam utdiximus regi Desiderii fidem, in hunc modum responsum dederuntquia: " Si hunc diaconum, o rex, illesum sinis abire, regnum tuum stabilitum minime habebis. " At rex talia depromitverba: "Mihi, inquid, dicite quid exinde vobis comparet. " At illidolosa voce dixerunt: " Ilico evellantur eius oculi, ut nec sedulasnec litteras contra vestra dignitati nec contra vestrum imperiumactenus peragat manibus. " Cumque severitatem simulque etduriciam suis militibus cerneret, sese valde perturbavit, cogitans,qualiter eum de iam dicta penuria liberaret, adiciens: " Ubi tamindustrissimum atque preclarissimum (poetam) necnon et historiografuminvenire queamus? " His dictis, optimates eius ipsiusreceptis obedire maluerunt, adnectentes, ut in insulam quoddammissum in exilium, diu illic cruciaretur; quod factum est.Dumque vinctum, ut prediximus, in insula deveniret exilium, diu illic nempe est cruciaretur. Sed ipse Paulus veritas, queChristus est, secutus, veritas eum per magnam suam potenciammirabiliter liberavit. Nam quidam homo qui sepissime eius famulatuiinerat, clam de iam dicta insula expulit et cum eo Beneventumrepedavit. Cumque nunciatum fuisset principi Arichis,magno gaudio est repletus, eo quod multis ante temporis formameius cernere optaret, atque ex ore eius dulcia verba in archanasui pectoris informaret. Ilico non paucis e suis proceribus cumequitibus in eius misit occursum. Cumque honorifice Beneventumintroyssent, super collum eius ipse piissimus princeps ruens, flebat plane pre gaudio et eum osculabat. Ipse de quo iam diximusPaulus a quondam sui domini filiam venit atque uxoremiam fati principi, Adelperge nomine, de qua iam supra diximus,humiliter se subdedit adiciens: " Sum fraudatus a genitore tuopiissimo; non me fraudavit Dominus de suis natis; insuper etostendit mihi tuas sublimissimas proles. " Ipsa principissa piissimainter dicta verba doliter flebat.

10. Arichis de quo prediximus piissimus princeps, familias (equosque), variis indumentis dapesque ei habundanter tribuit,atque in suo palaccio eum morari iussit, et crebissime de liberalibusdisciplinis cum eo sermocinabat. Cumque illis (de) divinisscripturis invicem colloquerentur, insaciabili pectore ipse, princepsquippe gerebat. Et dum de fatus Karolus sermo fuissetexortus, ipse Paulus inter alia verba sermonem nempe talemprorupit: " Isdem de quo nunc prediximus Karolus, quantumillico conicere valui, cum ingenti exercitu est super te venturus. "Quod ille (talia) audiens, Beneventum simulque et eius filiasmuniens secessit Salernum, quod est valde munitissima atquepreclarissima et opes dapesque sufficienter habundat, et proindeeam ipse princeps mirabiliter ampliavit propter eius tuictionem.

Rex de quo iam diximus Karolus Gallorum, Saxonum, Alemmannorum, simulque et Longobardorum Burgundiorumque validummovens exercitum, cum ingenti ira civitates Arichis subiectasinvadere est conatus. Quod dum Arichis audiens, nimis exterruit,in tantum ut muros iam dicte civitatis in altum mirabiliterelevaret, et per finibus Beneventanis suos missos mittentes, quatenus ad eum accersiret omnes preclarissimis antistites. Quieum ad predictum principem antistites properarent, eos insecreto palacio introduci iussit, et per semet ipsum illuc gradiens,sicuti mos erat ipsius, subnixo vultu ab eis poposcit benediccionem. Qua peracta benediccione, ipse princeps taliter prorupitin vocem: " Eia beatissimi patres, iniamus consilium, qualiter enostris finibus nefandum Karolum evellamus. " Et consiliuminierunt, quatenus iram eius sevissimam blandirentur. Tuncsinguli episcopi ciliciis sunt induti, humilibus vehiculi asellissunt superpositi, profecti sunt obvia ei; cumque simul carperetiter, nichil aliud nisi oracioni vacabant. Dum Capuam properarentipsi iam fati antistites, statim Vulturnum fluvium celeritertransmearunt. Quidam homo eorum dixit: " Bene veniant dominimei; ubi pergitis? " At illi responsum reddiderunt dicens: "Admagnum regem Karolum cupimus properare. " Ipse homo eorumdixit: " Videte, quia ipse cum suo exercitus in locum qui Garilianusnuncupatur applicuerunt. " Illis quippe cum ingenti cursu (ibidem) pervenire maluerunt. Sed iam eum in hac parte fereduodecim miliaria cum suo exercitu applicantes repererunt, etnon procul ab eius castra de asinis se eiecerunt, et singulisclerici ante se unusquisque cum ferulis incedere iusserunt. Quoddum a longe ipse rex talia cerneret, admiratus est valde, cumquea suis relatum fuisset, quod Beneventani episcopi essent, ipserex dixit: "Pro quam rem adveniunt Beneventani antistites, cumipsi suo principi coronam in capiti iam detulerunt? " Inter dictaverba presules eius approximaverunt atque in faciem superterram se prostraverunt. Rex itaque ut erat pius, bis terque utsurgerent dixit; cumque cum pavore surrexissent, rex taliter eosest allocutus: " Video pastores sine oves. " At illi, accepta fiducia, talia verba predixerunt: " Lupus venit et dispersit oves. " Ipserex cum iurgio ait: " Quis est lupus? " Illi nichil metuentes,responderunt dicentes: " Tu es ipse. " Ipse piissimus rex ut eorumvidit audaciam, dulcia verba eis depromit: " Licet infelix, (ex)sacra unda renatus sum, et a Christi nomine christianus vocor, etsignum crucis sepissime meum munio corpus, et vos pro qua(re) me appellatis lupus? " Unum ei e dictis episcopis, Davidnomine, qui erat ex Beneventana urbe, sagaci relacione in huncmodum respondit: " Ne indigneris, domne imperator, si loquor. Noninferimus vestre dignitati iniuriam, si bestie vos comparemus,(quia) sicut lupus discerpens predam quam accipit, sic nimirumsi fores venturus dominus noster Samnium, similiter ad instarlupi discerpes christianorum corpora. " In quo tractatum introduxitplane personam Domini loquentis imperatori: " Ego te exultimum imperator feci, ego tibi exercitum inimici tui tradidi,is ego tibi copias quas ille adversum te exercitus sui preparaveratdedi; ego inimicum tuum in potestatem tuam redegi, ego desemine tuo super solium regni tui constitui, ego te triumphatorsine labore feci, et tu de meis fidelibus, quem olim meosanguinem acquisivi, triumphare cupis?"

11-20

Ultimo aggiornamento: 27/04/03