Fonti
Antologia delle fonti altomedievali
a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto
© 2000 – Stefano Gasparri per “Reti Medievali”
2. I vent’anni più duri (A) Paolo Diacono, Storia dei Longobardi, FV,
II, 31, 32, III, 13, 16, 33.
Il periodo senza dubbio più duro per l’Italia fu quello
che segui all’invasione, o meglio ancora all’assassinio
di Alboino. Non ci furono solo distruzioni e violenze, ma anche l’allontanamento
del ceto senatorio dalle posizioni dominanti fino ad allora mantenute
nella società italica (con uccisioni, confische, fughe); è
lo sterminio dei “potenti” e “nobili” Romani
cui si accenna nel testo di Paolo Diacono. Oscura rimase la sorte della
popolazione italica nel suo complesso, e certo, sulle prime, non favorevole.
Ma va respinta l’idea di una riduzione in schiavitù dell’intera
popolazione indigena da parte dei Longobardi. La successiva storia del
regno, che vide la progressiva, anche se difficile, fusione tra Longobardi
e Romani, rende del tutto improbabile quest’ipotesi, che poggiava
in primo luogo proprio sulle frasi di Paolo Diacono qui di seguito riportate,
sui Romani “non nobili” risparmiati ma fatti tributari dei
conquistatori e divisi fra di loro.
Il regno, diviso in ducati (molti di più di quelli che conosce
Paolo), passati i dieci anni di anarchia successivi all’uccisione
di Clefi (574-584) trovò un più stabile assetto –
nonostante le guerre continue con Franchi e Bizantini – con Autari,
che riprese la serie di re destinata a durare ininterrotta fino a Desiderio.
(A) Longobardi vero aput Italiam
omnes communi consilio Cleph, nobilissimum de suis virum, in urbe Ticinensium
sibi regem statuerunt. Hic multos Romanorum viros potentes, alios gladiis
extinxit, alios ab Italia exturbavit. Iste cum annum unum et sex menses
cum Masane sua coniuge regnum obtenuisset, a puero de suo obsequio gladio
iugulatus est.
Post cuius mortem Langobardi per annos decem regem non habentes, sub
ducibus fuerunt. Unusquisque enim ducum suam civitatem obtinebat: Zaban
Ticinum, Wallari Bergamum, Alichis Brexiam, Eoin Trientum, Gisulfus
Forumiuli. Sed et alii extra hos in suis urbibus triginta duces fuerunt.
His diebus multi nobilium Romanorum ob cupiditatem interfecti sunt.
Reliqui vero per hospites divisi, ut terciam partem suarum frugum Langobardis
persolverent, tributarii efficiuntur. Per hos Langobardorum duces, septimo
anno ab adventu Alboin et totius gentis, spoliatis ecclesiis, sacerdotibus
interfectis, civitatibus subrutis populisque, qui more segetum excreverant,
extinctis, exceptis his regionibus quas Alboin ceperat, Italia ex maxima
parte capta et a Langobardis subiugata est.
Hac etiam tempestate Faroald, primus Spolitanorum dux, cum Langobardorum
exercitu Classem invadens, opulentam urbem spoliatam cunctis divitiis
nudam reliquid.
At vero Langobardi cum per annos decem sub potestate ducum fuissent,
tandem communi consilio Authari, Clephonis filium supra memorati principis,
regem sibi statuerunt. Quem etiam ob dignitatem Flavium appellarunt.
Quo praenomine omnes qui postea fuerunt Langobardorum reges feliciter
usi sunt. Huius in diebus ob restaurationem regni duces qui tunc erant
omnem substantiarum suarum medietatem regalibus usibus tribuunt, ut
esse possit, unde rex ipso sive qui ei adhaererent eiusque obsequiis
per diversa officia dediti alerentur. Populi tamen adgravati per Langobardos
hospites partiuntur. Erat sane hoc mirabile in regno Langobardorum:
nulla erat violentia, nullae struebantur insidiae; nemo aliquem iniuste
angariabat, nemo spoliabat; non erant furta, non latrocinia; unusquisque
quo libebat securus sine timore pergebat.
Fuit autem primus Langobardorum dux in Benevento nomine Zotto, qui in
ea principatus est per curricula viginti annorum.
Paolo Diacono, Storia dei Longobardi, II, 31-32, III, 13,
16, 33. Traduzione in italiano
|