Fonti
Antologia delle fonti altomedievali
a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto
© 2000 – Stefano
Gasparri per “Reti Medievali”
3. L’età di Agilulfo e Teodolinda
(A) Paolo Diacono, Storia dei Longobardi, FV,
IV, 1-6.
Il periodo di governo di Agilulfo e Teodolinda rappresenta una fase di
grande apertura verso i Romani, che assursero anche al rango di alti collaboratori del
sovrano. Ci furono progressi verso la conversione al cattolicesimo dei Longobardi,
ufficialmente ariani, (in realtà erano in buona parte pagani),
anche se la questione era complicata dall’esistenza, nell’Italia del nord, dell’eresia dei
Tre capitoli – uno strascico provinciale del grande conflitto tra nestoriani e monofisiti
intorno alla natura di Cristo – alla quale aderì la stessa
Teodolinda. Apertura comunque non significava sempre pace: numerose e importanti infatti
furono le guerre condotte da Agilulfo, e dura la sua opera di ristabilimento dell’ordine
interno al regno contro le molte defezioni di duchi, per lo più
dovute all’oro bizantino. Le stesse condizioni ambientali (clima, malattie), inoltre,
rimanevano poco favorevoli alla ripresa della vita civile.
(A) Confirmata igitur Agilulf,
qui et Ago dictus est, regia dignitate, causa eorum qui ex castellis
Tridentinis captivi a Francis ducti fuerant, Agnellum episcopum Tridentinum
in Franciam misit. Qui exinde rediens, secum aliquantos captivos, quos
Brunihilde regina Francorum ex proprio pretto redimerat, revocavit.
Euin quoque dux Tridentorum ad optinendam pacem ad Gallias perrexit;
qua impetrata, regressus est.
Hoc anno fuit siccitas nimium gravis a mense Ianuario usque ad mensem
Septembrium; et facta est magna penuria famis. Venit quoque et magna
locustarum magnitudo in territorium Tridentinum, quae maiores erant
quam ceterae locustae; et mirum dictum, herbas paludesque depastae sunt,
segetes vero agrorum exigue contigerunt. Sequenti quoque anno pari nihilominus
modo adventarunt.
His diebus Agilulf rex occidit Mimulfum ducem de insula Sancti Iuliani,
eo quod se superiori tempore Francorum ducibus tradidisset. Gaidulfus
vero Pergamensis dux in civitate sua Bergamo rebellans, contra regem
se communivit; Sed datis obsidibus pacem cum rege fecit. Rursum se Gaidulfus
in insula Comacina seclausit. Agilulf vero rex in eandem Comacinam insulam
ingressus, homines Gaidulfi exinde expulit et thesaurum, quem ibidem
a Romanis positum invenerat, Ticinum transtulit. Gaidulfus vero iterato
Bergamum confugiens, ibique ab Agilulfo rege obtemptus, rursus in gratia
receptus est. Rebellavit quoque dux Ulfari contra regem Agonem aput
Tarvisium et obsessus captusque est ab eo.
Hoc anno fuit pestis inguinaria iterum aput Ravennam, Gradus et Histriam
nimium gravis, sicut et prius ante triginta annos extiterat. Hoc etiam
tempore Agilulfus rex cum Avaris pacem fecit. […]
His diebus sapientissimus ac beatissimus Gregorius papa Romanae urbis,
postquam alia multa ad utilitatem sanctae ecclesiae scripserat, etiam
libros quattuor de vita Sanctorum conposuit; quem codicem dialogum,
id est duorum locutionem, quia eum conloquens cum suo diacono Petro
ediderat, appellavit. Hos igitur libros praefatus papa Theudelindae
reginae direxit, quam sciebat utique et Christi fidei deditam et in
bonis actibus esse praecipuam.
Per hanc quoque reginam multum utilitatis Dei ecclesia consecuta est. Nam pene omnes
ecclesiarum substantias Langobardi, cum adhuc gentilitatis errore tenerentur, invaserunt.
Sed huius salubri supplicatione rex permotus, et catholicam fidem tenuit, et multas
possessiones ecclesiae Christi largitus est atque episcopos, qui in depressione et
abiectione erant, ad dignitatis solitae honorem reduxit.
Paolo Diacono, Storia dei Longobardi, IV, 1-6.
Traduzione in italiano |