Logo di Reti Medievali

Didattica

Fonti

Antologia delle fonti altomedievali

a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto

© 2000 – Stefano Gasparri per “Reti Medievali”


V
I regni romano-germanici / 2
L’Italia longobarda

6. Liutprando, l’apogeo del regno
(A) Paolo Diacono, Storia dei Longobardi, FV, VI, 43-44, 48-49, 53-54.

Il momento decisivo per i Longobardi fu rappresentato dal governo di Liutprando (712-744). Le sue numerose guerre sfruttarono appieno la grave crisi apertasi in Italia in seguito allo scoppio dell’eresia iconoclastica, propugnata dall’imperatore bizantino Leone III Isaurico. Infatti le popolazioni dell’Italia bizantina – da Ravenna a Roma, a Napoli, a Venezia – rifiutarono la condanna del culto delle immagini e trasferirono tale opposizione sul piano politico. Così Liutprando poté impadronirsi di ampie zone dell’Emilia e minacciare Roma. Fu fermato dal prestigio spirituale di papa Gregorio Il, e si ebbe allora la donazione di Sutri (728), il cui valore per la storia futura dell’edificazione dello stato della chiesa è, comunque, del tutto irrilevante, sia sul piano territoriale che su quello di principio, visto che si trattava di terre già di proprietà del patrimonio di S. Pietro: non accade, insomma, nulla di nuovo. Del resto Liutprando confermò pure altre precedenti restituzioni (il patrimonio delle Alpi Cozie, già ridato ai papi dal re Ariperto Il). Importanti, in prospettiva futura, sono gli accenni ai rapporti tra i Longobardi e i Franchi, dai quali si vede che in quel momento sono i primi a costituire l’elemento più forte.


(A) Eo tempore Liutprand rex donationem patrimonii Alpium Cottiarum Romanae ecclesiae confirmavit. Nec multum post idem regnator Guntrut, filiam Teutperti Baioariorum ducis, aput quem exularat, in matrimonium duxit; de qua unam solummodo filiam genuit.

Per haec tempora Faroaldus Spolitanorum ductor Classem civitatem Ravennantium invasit; sed iussu regis Liutprandi isdem Romanis reddita est. Contra hunc Faroaldum ducem filius suus Transamundus insurrexit, eumque clericum faciens, locum eius invasit.

Liutprand quoque audiens, quod Sarraceni, depopulata Sardinia, etiam loca illa, ubi ossa sancti Augustini episcopi propter vastationem barbarorum olim translata et honorifice fuerant condita, foedarent, misit, et dato magno pretio, accepit et transtulit ea in urbem Ticinensem ibique cum debito tanto patri honore recondidit. His diebus Narnia civitas a Langobardis pervasa est.

Eoque tempore rex Liutprandus Ravennam obsedit, Classem invasit atque destruxit. Tunc Paulus patricius ex Ravenna misit qui pontificem interemerent; sed Langobardis pro defensione pontificis repugnantibus, Spoletinis in Salario ponte et ex aliis partibus Langobardis Tuscis resistentibus, consilium Ravennantium dissipatum est. Hac tempestate Leo imperator aput Constantinopolim sanctorum imagines depositas incendit Romanoque pontifici similia facere, si imperialem gratiam habere vellet, mandavit. Sed pontifex hoc facere contempsit. Omnis quoque Ravennae exercitus vel Venetiarum talibus iussis uno animo restiterunt, et nisi eos pontifex prohibuisset, imperatorem super se constituere sunt adgressi. Rex quoque Liutprand castra Emiliae, Feronianum et Montembellium, Buxeta et Persiceta, Bononiam et Pentapolim Auximumque invasit. Pari quoque modo tunc et Sutrium pervasit. Sed Post aliquot dies iterum Romanis redditum est.

Circa haec tempora Carolus princeps Francorum Pipinum suum filium ad Liutprandum direxit, ut eius iuxta morem capillum susciperet. Qui eius caesariem incidens, ei pater effectus est multisque eum ditatum regiis muneribus, genitori remisit.

Per idem tempus Sarracenorum exercitus rursum in Galliam introiens, multam devastationem fecit. Contra quos Carolus non longe a Narbone bellum committens, eos sicut et prius maxima caede prostravit. Iterato Sarraceni Gallorum, fines ingressi, usque ad Provinciam venerunt, et capta Arelate, omnia circumquaque demoliti sunt. Tunc Carolus legatos cum muneribus ad Liutprandum regem mittens, ab eo contra Sarracenos auxilium poposcit; qui nihil moratus cum omni Langobardorum exercitu in eius adiutorium properavit. Quo conperto gens Sarracenorum mox ab illis regionibus aufugit; Liutprandus vero cum omni suo exercitu ad Italiam rediit. Multa idem regnator contra Romanos bella gessit, in quibus semper victor extitit, praeter quod semel in Arimino eo absente eius exercitus caesus est, et alia vice, cum aput vicum Pilleum, rege in Pentapoli demorante, magna multitudo horum qui regi munuscula vel exenia vel singularum ecclesiarum benedictiones deferebant, a Romanis inruentibus caesa vel capta est. Rursus cum Ravennam Hildeprandus, regis nepus, et Peredeo Vicentinus dux optinerent, inruentibus subito Veneticis, Hildeprandus ab eis captus est, Peredeo viriliter pugnans occubuit. Insequenti quoque tempore Romani, elatione solita turgidi, congregati universaliter, habentes in capite Agathonem Perusinorum ducem, venerunt ut Bononiam conprehenderent, ubi tunc Walcari Peredeo et Rotcari morabantur in castris. Qui super Romanos inruentes, multam de eis stragem fecerunt reliquosque fugam petere conpulerunt.

Paolo Diacono, Storia dei Longobardi, IV, 43-44, 48-49, 53-54.

Traduzione in italiano

© 2000
Reti Medievali
Ultimo aggiornamento: 01/09/05