Fonti
Antologia delle fonti altomedievali
a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto
© 2000 – Stefano Gasparri per “Reti Medievali”
7. L’Italia padana: i soggetti politici (A) Berengario I, Diplomi,
FSI 35, n. 8 (890). (B) Ludovico III, Diplomi,
FSI 37, n. 10 (901). (C) Berengario II e Adalberto, Diplomi,
FSI 38, n. 11 (858).
La serie dei diplomi dei re d’Italia, piuttosto continua e fitta per
tutto il periodo che va da Carlo il Grosso a Ottone – il periodo dei
cosiddetti “re nazionali” (888-961) – costituisce un materiale
documentario eccellente per seguire passo passo lo smembramento dell’autorità
centrale del regno. Per favorire la comprensione della materia, abbiamo
distinto l’argomento in due successivi paragrafi. Qui si vuoi dare ragione
essenzialmente di quali fossero gli interlocutori possibili dei re (che
erano anche imperatori, pure se mai come in questo momento teoria e
realtà del potere erano così lontani). Vediamo Ludovico di Provenza
– l’oppositore di Berengario I, tra il 900 e il 915 – alle prese con
le richieste del vescovo di Vercelli, che rivendica la conferma dei
titoli di possesso andati perduti a causa delle razzie ungare; lo stesso
Berengario donare intere corti ad un membro della più alta aristocrazia
(la Reicharistokratie), un Supponide; e, infine, Berengario II (con
suo figlio Adalberto) confermare tutte le proprietà di una collettività
cittadina, quella di Genova, che si pone così precocemente alla ribalta
come soggetto politico autonomo: è uno dei primi sintomi di una più
generale evoluzione futura. Chiesa (monasteri compresi), aristocrazia,
città: con questi poteri dovevano confrontarsi i re, mentre durava la
tempesta delle invasioni ungare e saracene. (A) In nomine domini nostri Iesu Christi Dei aeterni. Berengarius rex. […] Omniunt igitur sanctae Dei Ecclesiae fidelium nostrorumque presentium scilicet ac futurorum noverit sagacitatis industria, qualiter Unroch consanguineus noster filius quondam Supponis incliti marcionis interventu Adelardi venerabilis episcopi nec non et Vualtfredi illustris marchionis dilectorum fidelium nostrorum ostendit nobis precepta antecessorum nostrorum Hudovuici scilicet imperatoris et Karlomanni regis seu et Karoli imperatoris augusti seniorum et consobrinorum in quibus continebatur quod iam fatus Hludovuicus imperator concesserat praenominato Supponi marchioni patri eiusdem Hunroch inter cetera quae ei tribuerat cortes duas in comitatu Parmense in gastaldiato Bismantino, quarum una vocatur Malliaco et altera Felinis, cum capella et gaio in monte Cervario, cum mansis et omnibus pertinentiis et adiacentiis earum in integrum tam in montibus et vallibus quam in planis, familiis quoque utriusque sexus sicut antiquis temporibus ad comitatum Parmensem pertinuerunt. quod praeceptum habebat Karolus imperator senior et consobrinus noster confirmatum et corroboratum per suae renovationis praeceptum. petiitque excellentiam, nostram ut ob maiorem et pleniorem securitatem tam idem. praeceptum de Malliaco et Felinis quamque et omnes res et familias, quas praelibatus Suppo, per singulas regiones et comitatus infra regnum Italicum per iam dictorum regum et imperatorum praecepta obtinuerat, seu et omnes res mobiles et immobiles quas i iuste et legaliter quolibet ingenio conquisivit, per nostri praecepti paginam confirmaremus. Quapropter presens nostrae auctoritatis rudimentum ei fieri iussimus, per quod omnia praedictorum antecessorum nostrorum praecepta […] confirmamus.
Berengario I, Diplomi, FSI 35, n. 8 (890). Traduzione in italiano (B)
Ludovico III, Diplomi, FSI 37, n. 10 (901). Traduzione in italiano (C) In nomine Dei eterni. Berengarius et Adelbertus divina favente clementia reges. Decet regalem excellentiam, ut votis suorum fidelium aures suae pietatis inclinet, quatinus eos devotiores ac promptiores in suo obsequio reddat. Idcirco […] confirmamus et corroboramur omnibus nostris fidelibus et habitatoribus in civitate Ianuensi cunctas res et proprietates illorum seu libellarias et precarias, et omnia quae secundum consuetudinem illorum tenent, aliquo titulo vel modulo scriptionis acquisierunt, vel quae illis ex parte patris et matris advenerunt; omnia et ex omnibus et infra et extra civitatem in integrum eis confirmamus pleniusque corroboramur una cum terris, vineis, pratis, pascuis, silvis, stalareis, saletis, sationibus, ripis, rupinis, molendinis, piscationibus, montibus, vallibus, planiciebus, aquis aquarumve decursibus, servis et ancillis
utriusque sexus, et omnia quae dici vel nominari possunt, quae secundum consuetudinem illorum tenent, pertinentibus vel aspicientibus in integrum. precipientes itaque iubemus, ut nullus dux, marchio, comes, vicecomes, sculdaxius, decanus vel quelibet regni nostri magna parvaque persona in eorum domibus potestative ingredi audeat aut mansionaticum tollat vel aliquam iniuriam vel molestationem facere conetur […]. Si quis igitur huius nostrae confirmationis preceptum pro aliquo ingenio infringere vel violare temptaverit, sciat se compositurum auri optimi libras mille, medietatem camere nostrae et medietatem predictis hominibus illorumque heredibus ac proheredibus.
Berengario II e Adalberto, Diplomi, FSI 38, n.11 (858). Traduzione in italiano
|