Logo di Reti Medievali 

Didattica

spaceleftMappaCalendarioDidatticaE-BookMemoriaOpen ArchiveRepertorioRivistaspaceright

Didattica > Fonti > Antologia delle fonti altomedievali > II > 5

Fonti

Antologia delle fonti altomedievali

a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto

© 2000 – Stefano Gasparri per “Reti Medievali”


II
La fine del mondo antico / 2
Gli invasori e il nuovo assetto dell’Occidente

5. Migrazioni e stanziamenti
(A) Idazio, Cronaca, AA 11, pp. 17-21.
(B) Prospero d’Aquitania, Cronaca, AA 9, pp. 472-479.
(C) Beda, Storia ecclesiastica degli Angli, I, 15.
(D) Prospero d’Aquitania, Cronaca, AA 9, pp. 467, 474-475.
(E) Cronache della Gallia, AA 9, p. 660.

Gli eventi successivi al sacco di Roma del 410 smentirono l’ottimismo espresso da Orosio nelle sue Historiae. Il Chronicon del vescovo asturiano Idazio Lemico (m. circa 470) ci descrive tragicamente l’insediamento dei Visigoti nelle Gallie, lo sbarco dei Vandali in Africa, ed il progredire dell’anarchia nella penisola iberica dove, in un primo tempo, finivano per prevalere gli Svevi o Suebi (A). Negli anni ’30-’40 del V secolo l’impero doveva cedere ai Vandali gran parte dell’Africa romana, come ci attesta la Epitoma Chronicon condotta fino all’anno 455 da uno scrittore coevo, l’aquitano Prospero (B). Intanto, la ex Britannia romana veniva progressivamente assoggettata dagli Angli e dai Sassoni il cui sbarco nell’isola assumeva, nella memoria collettiva, i toni di un’epopea leggendaria, come appare da un passo della Historia ecclesiastica di Beda (C). Per completare il quadro dei movimenti che investivano la parte più occidentale dell’impero, brevi notizie ci provengono dal già citato Prospero e dagli anonimi Chronica Galliae – condotti fino al 511 da un autore coevo – su due successivi regni burgundi: il primo, poi spazzato via dagli Unni, in zona renana (D); il secondo nella Savoia (E). Intanto, dal 433, il controllo dell’impero di Occidente era stato assunto del comandante supremo e patricius Ezio, mentre era imperatore Valentiniano III, sotto la reggenza di Galla Placidia.


(A) [a. 409]. Alani et Vandali et Suevi Hispanias ingressi.


[a. 411] Subversis memorata plagarum grassatione Hispaniae provinciis barbari ad pacem ineundam, domino miserante conversi sorte ad inhabitandum sibi provinciarum dividunt regiones. Gallaeciam Vandali occupant et Suevi sita in extremitate oceani maris occidua: Alani Lusitaniam et Carthaginiensem provincias et Vandali cognomine Silingi Baeticam sortiuntur. Hispani per civitates et castella residui a plagis barbarorum per provincias dominantium se subiciunt servituti.


[a. 416]. Ataulfus a patricio Constantio pulsatus, ut relicta Narbona Hispanias peteret, per quendam Gothum apud Barcilonam inter familiares fabulas iugulatur. Cui succedens Vallia in regno cum patricio Constantio pace mox facta Alanis et Vandalis Silingis in Lusitania et Baetica sedentibus adversatur.

[a. 417]. Vallia rex Gothorum Romani nominis causa intra Hispanias caedes magnas efficit barbarorum.

[a. 418]. Vandali Silingi in Baetica per Valliam regem omnes extincti.

Alani, qui Vandalis et Suevis potentabantur, adeo caesi sunt a Gothis, ut extincto Addace rege ipsorum pauci, qui superfuerant, abolito regni nomine Gunderici regis Vandalorum, qui in Gallaecia resederat, se patrocinio subiugarent.

Gothi intermisso certamine quod agebant per Constantium ad Gallias revocati sedes in Aquitanica a Tolosa usque ad Oceanum acceperunt.

Vallia eorum rege defuncto Theodoricus succedit in regno.

[a. 419]. Inter Gundericum Vandalorum et Hermericum Suevorum reges certamine orto Suevi in Nerbasis montibus obsidentur a Vandalis.

[a. 420]. Vandali Suevorum obsidione dimissa […] relicta Gallaecia ad Baeticam transierunt.


[a. 428]. Gundericus rex Vandalorum capta Hispali, cum impie elatus manus in ecclesiam civitatis ipsius extendisset, mox dei iudicio daemone correptus interiit: cui Gaisericus frater succedit in regno qui, ut aliquorum habuit, effectus apostata de fide catholica in Arrianam dictus est transisse perfidiam.

[a. 429]. Gaisericus rex de Baeticae provinciae litore cum Vandalis omnibus eorumque familiis mense Maio ad Mauritaniam et Africam relictis transit Hispaniis.

Idazio, Cronaca, AA 11, pp. 17-21.

Traduzione in italiano


(B) [a.427] Gens Wandalorum ab Hispania ad Africam transit.


[a. 430] Aurelius Augustinus episcopus per omnia excellentissimus moritur V. kl. Sept., libris Iuliani inter impetus obsidentium Wandalorum in ipso dierum suorum fine respondens et gloriose in defensione Christianae gratiae perseverans.


[a. 435] Pax facta cum Vandalis data eis ad habitandum Africae portione.


[a. 439] Aetio rebus quae in Gallia componebantur intento Gisiricus de cuius amicitia nihil metuebatur, Carthaginem dolo pacis invadit omnesque opes eius excruciatis diverso tormentorum genere civibus in ius suum vertit, nec ab ecclesiarum despoliatione abstinens, quas et sacris vasis exinanitas et sacerdotum admistratione privatas non iam divini cultus loca, sed suorum esse iussit habitacula, in universum captivi populi ordinem saevus, sed praecipue nobilitati et religioni infensus, ut non discerneretur, hominibus magis an deo bellum intulisset. Hanc autem captivitatem Carthago subiit anno, postquam Romana esse coeperat, quingentesimo et octogensimo et quinto.


[a. 442] Cum Gisirico ab Augusto Valentiniano pax confirmata et certis spatiis Africa inter utrumque divisa est.

Prospero d’Aquitania, Cronaca, AA 9, pp. 472-479.

Traduzione in italiano


(C) Anno ab incarnatione Domini CCCCXLIIII Marcianus cum Valentiniano quadragesimus sextus ab Augusto regnum adeptus VII annis tenuit. Tunc Anglorum sive Saxonum gens, invitata a rege praefato, Brittaniam tribus longis navibus advehitur et in orientali parte insulae iubente eodem rege locum manendi, quasi pro patria pugnatura, re autem vera hanc expugnatura suscepit. Inito ergo certamine cum hostibus, qui ab aquilone ad aciem venerant, victoriam sumsere Saxones. Quod ubi domi nuntiatum est, simul et insulae fertilitas ac segnitia Brettonum, mittitur confestim illo classis prolixior, armatorum ferens manum fortiorem, quae praemissae adiuncta cohorti invincibilem fecit exercitum. Susceperunt ergo qui advenerant, donantibus Brittanis, locum habitationis inter eos, ea condicione ut hi pro patriae pace et salute contra adversarios militarent, illi militantibus debita stipendia conferrent.

Advenerant autem de tribus Germaniae populis fortioribus, id est Saxonibus, Anglis, Iutis.

Beda, Storia ecclesiastica degli Angli, I, 15.

Traduzione in italiano


(D) [a. 413] Burgondiones partem Galliae propinquam Rheno optinuerunt.


[a. 435] Eodem tempore Gundicharium Burgundionum regem intra Gallias habitantem Aetius bello obtrivit pacemque ei supplicanti dedit, qua non diu potitus est, siquidem illum Chuni cum populo suo ab stirpe deleverint.

Prospero d’Aquitania, Cronaca, AA 9, pp. 467, 474-475.

Traduzione in italiano


(E) [a. 443]. Sapaudia Burgundionum reliquiis datur cum indigenis dividenda.

Cronache della Gallia, AA 9, p. 660.

Traduzione in italiano

© 2000
Reti Medievali
UpUltimo aggiornamento: 01/09/05