Fonti
Antologia delle fonti altomedievali
a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto
© 2000 – Stefano
Gasparri per “Reti Medievali”
5. Migrazioni e stanziamenti (A) Idazio, Cronaca,
AA 11, pp. 17-21. (B) Prospero d’Aquitania,
Cronaca, AA 9, pp. 472-479. (C) Beda, Storia ecclesiastica
degli Angli, I, 15. (D) Prospero d’Aquitania,
Cronaca, AA 9, pp. 467, 474-475. (E) Cronache della
Gallia, AA 9, p. 660.
Gli eventi successivi al sacco di Roma del 410 smentirono
l’ottimismo espresso da Orosio nelle sue Historiae. Il Chronicon del
vescovo asturiano Idazio Lemico (m. circa 470) ci descrive tragicamente l’insediamento dei
Visigoti nelle Gallie, lo sbarco dei Vandali in Africa, ed il progredire dell’anarchia
nella penisola iberica dove, in un primo tempo, finivano per prevalere gli Svevi o Suebi (A). Negli anni ’30-’40 del
V secolo l’impero doveva cedere ai Vandali gran parte dell’Africa romana, come ci attesta
la Epitoma Chronicon condotta fino all’anno 455 da uno scrittore coevo, l’aquitano
Prospero (B).
Intanto, la ex Britannia romana veniva progressivamente assoggettata dagli Angli e dai
Sassoni il cui sbarco nell’isola assumeva, nella memoria collettiva, i toni di un’epopea
leggendaria, come appare da un passo della Historia ecclesiastica di Beda (C). Per completare il
quadro dei movimenti che investivano la parte più occidentale dell’impero, brevi notizie
ci provengono dal già citato Prospero e dagli anonimi Chronica Galliae – condotti
fino al 511 da un autore coevo – su due successivi regni burgundi: il primo, poi spazzato
via dagli Unni, in zona renana (D); il secondo nella Savoia (E). Intanto, dal 433, il controllo dell’impero di Occidente era stato
assunto del comandante supremo e patricius Ezio, mentre era imperatore Valentiniano
III, sotto la reggenza di Galla Placidia.
(A)
[a. 409]. Alani et Vandali et Suevi Hispanias ingressi.
[a. 411] Subversis memorata plagarum grassatione Hispaniae
provinciis barbari ad pacem ineundam, domino miserante conversi sorte ad inhabitandum sibi
provinciarum dividunt regiones. Gallaeciam Vandali occupant et Suevi sita in extremitate
oceani maris occidua: Alani Lusitaniam et Carthaginiensem provincias et Vandali cognomine
Silingi Baeticam sortiuntur. Hispani per civitates et castella residui a plagis barbarorum
per provincias dominantium se subiciunt servituti.
[a. 416]. Ataulfus a patricio Constantio pulsatus, ut relicta Narbona Hispanias
peteret, per quendam Gothum apud Barcilonam inter familiares fabulas
iugulatur. Cui succedens Vallia in regno cum patricio Constantio pace
mox facta Alanis et Vandalis Silingis in Lusitania et Baetica sedentibus
adversatur.
[a. 417]. Vallia rex Gothorum Romani nominis causa intra Hispanias caedes
magnas efficit barbarorum.
[a. 418]. Vandali Silingi in Baetica per Valliam regem omnes extincti.
Alani, qui Vandalis et Suevis potentabantur, adeo caesi sunt a Gothis,
ut extincto Addace rege ipsorum pauci, qui superfuerant, abolito regni
nomine Gunderici regis Vandalorum, qui in Gallaecia resederat, se patrocinio
subiugarent.
Gothi intermisso certamine quod agebant per Constantium ad Gallias revocati
sedes in Aquitanica a Tolosa usque ad Oceanum acceperunt.
Vallia eorum rege defuncto Theodoricus succedit in regno.
[a. 419]. Inter Gundericum Vandalorum et Hermericum Suevorum reges certamine
orto Suevi in Nerbasis montibus obsidentur a Vandalis.
[a. 420]. Vandali Suevorum obsidione dimissa […] relicta Gallaecia ad Baeticam
transierunt.
[a. 428]. Gundericus rex Vandalorum capta Hispali, cum impie elatus manus
in ecclesiam civitatis ipsius extendisset, mox dei iudicio daemone correptus
interiit: cui Gaisericus frater succedit in regno qui, ut aliquorum
habuit, effectus apostata de fide catholica in Arrianam dictus est transisse
perfidiam.
[a. 429]. Gaisericus rex de Baeticae provinciae litore cum Vandalis omnibus eorumque
familiis mense Maio ad Mauritaniam et Africam relictis transit Hispaniis.
Idazio, Cronaca, AA 11, pp. 17-21.
Traduzione in italiano (B) [a.427] Gens Wandalorum ab Hispania ad Africam transit.
[a. 430] Aurelius Augustinus episcopus per omnia
excellentissimus moritur V. kl. Sept., libris Iuliani inter impetus obsidentium Wandalorum
in ipso dierum suorum fine respondens et gloriose in defensione Christianae gratiae
perseverans.
[a. 435] Pax facta cum Vandalis data eis ad habitandum Africae portione.
[a. 439] Aetio rebus quae in Gallia componebantur intento Gisiricus de cuius amicitia
nihil metuebatur, Carthaginem dolo pacis invadit omnesque opes eius excruciatis diverso
tormentorum genere civibus in ius suum vertit, nec ab ecclesiarum despoliatione abstinens,
quas et sacris vasis exinanitas et sacerdotum admistratione privatas non iam divini cultus
loca, sed suorum esse iussit habitacula, in universum captivi populi ordinem saevus, sed
praecipue nobilitati et religioni infensus, ut non discerneretur, hominibus magis an deo
bellum intulisset. Hanc autem captivitatem Carthago subiit anno, postquam Romana esse
coeperat, quingentesimo et octogensimo et quinto.
[a. 442] Cum Gisirico ab Augusto Valentiniano pax confirmata et certis spatiis Africa
inter utrumque divisa est.
Prospero d’Aquitania, Cronaca, AA 9, pp. 472-479. Traduzione in italiano
(C) Anno ab incarnatione Domini
CCCCXLIIII Marcianus cum Valentiniano quadragesimus sextus ab Augusto
regnum adeptus VII annis tenuit. Tunc Anglorum sive Saxonum gens, invitata
a rege praefato, Brittaniam tribus longis navibus advehitur et in orientali
parte insulae iubente eodem rege locum manendi, quasi pro patria pugnatura,
re autem vera hanc expugnatura suscepit. Inito ergo certamine cum hostibus,
qui ab aquilone ad aciem venerant, victoriam sumsere Saxones. Quod ubi
domi nuntiatum est, simul et insulae fertilitas ac segnitia Brettonum,
mittitur confestim illo classis prolixior, armatorum ferens manum fortiorem,
quae praemissae adiuncta cohorti invincibilem fecit exercitum. Susceperunt
ergo qui advenerant, donantibus Brittanis, locum habitationis inter
eos, ea condicione ut hi pro patriae pace et salute contra adversarios
militarent, illi militantibus debita stipendia conferrent.
Advenerant autem de tribus Germaniae populis fortioribus, id est Saxonibus, Anglis, Iutis.
Beda, Storia ecclesiastica degli Angli, I, 15.
Traduzione in italiano (D) [a. 413] Burgondiones partem Galliae propinquam Rheno optinuerunt.
[a. 435] Eodem tempore Gundicharium Burgundionum
regem intra Gallias habitantem Aetius bello obtrivit pacemque ei supplicanti dedit, qua
non diu potitus est, siquidem illum Chuni cum populo suo ab stirpe deleverint.
Prospero d’Aquitania, Cronaca, AA 9, pp. 467, 474-475.
Traduzione in italiano (E) [a. 443]. Sapaudia Burgundionum reliquiis datur cum indigenis dividenda.
Cronache della Gallia, AA 9, p. 660. Traduzione in italiano
|