Fonti
Antologia delle fonti altomedievali
a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto
© 2000 – Stefano
Gasparri per “Reti Medievali”
7. La Gallia romano-barbarica (A) Gregorio di Tours,
Storia dei Franchi, FV, II, 12. (B) Giordane, Storia
dei Goti, FSI 117, 45. (C) Sidonio, Lettere,
AA 8, III, 4.
Nella lunga crisi apertasi ai vertici dell’impero dopo le morti di
Ezio e Valentiniano, il luogotenente nelle Gallie dell’imperatore Maggiorano,
Egidio, creò un centro di governo autonomo a nord della Loira
(461).
Se dobbiamo credere allo storico di origine gallo-romana Gregorio vescovo
di Tours dal 573 fino alla morte (594) e autore di una Historia
Francorum composta negli anni dell’episcopato – Egidio avrebbe
assunto inizialmente il potere con l’appoggio dei Franchi Salii ribelli
al loro re Childerico, il padre di Clodoveo (A).
Gregorio in realtà ricorda l’avvento al potere di Egidio solo
marginalmente, come episodio funzionale ad un racconto incentrato sulla
incipiente dinastia merovingia: una economia distributiva del tutto
logica se si consideri lo svolgimento degli eventi e la realtà
politico-istituzionale della Gallia al tempo di Gregorio. Tuttavia alla
metà del V secolo i Franchi costituivano una presenza ancora
relativamente poco rilevante, frazionati tra loro ed installati nella
sola zona nord-orientale delle Gallie, dove confinavano con l’organismo
statale di Egidio. Guardando sia al ruolo politico che all’estensione
territoriale le presenze germaniche più significative, nelle
Gallie, erano invece quelle del regno burgundo, che si andava estendendo
nella regione del Rodano, e del regno visigoto, che stava ricevendo
dal re Eurico (466-484) una forte spinta espansionistica sia nella penisola
iberica che nelle Gallie. il già citato storico Giordane ci mostra
la politica di espansione visigota strettamente connessa alle complesse
vicende del declinante impero, in una fitta rete di alleanze con gli
altri regni (B). Uno dei
maggiori successi di Eurico fu, in questo senso, la conquista dell’Alvernia,
difesa per qualche tempo dai Gallo-romani con l’intermittente ed ambiguo
aiuto dei Burgundi di cui ci testimonia Apollinare Sidonio che era allora
vescovo di Clermont-Ferrand (C). (A) Childericus vero, cum esset nimia
in luxoria dissolutus et regnaret super Francorum gentem, coepit filias
eorum stuprose detrahere. Illique ob hoc indignantes, de regnum eum
eieciunt. Conperto autem, quod eum etiam interficere vellent, Thoringiam
petiit, relinquens ibi hominem sibi carum, qui virorum furentium animus
verbis linibus mollire possit, dans etiam signum, quando redire possit
in patriam; id est diviserunt simul unum aureum, et unam quidem partem
secum detulit Childericus, aliam vero amicus eius retenuit, dicens:
“Quando quidem hanc partem tibi misero, partesque coniunctae unum
eflicerent solidum, tunc tu securo animo in patriam repedabis”.
Abiens ergo in Thoringiam, apud regem Bysinum uxoremque eius Basinam
latuit, Denique Franci, hunc eiectum, Egidium sibi, quem superius magistrum
militum a re publica missum diximus, unanimiter regem adsciscunt. Qui
cum octavo anno super eos regnaret, amicus ille fidelis, pacatis occultae
Francis, nuntius ad Childerico cum parte illa divisi solidi quam retenuerat
mittit, Ille vero certa cognoscens inditia, quod a Francis desideraretur,
ipsis etiam rogantibus, a Thoringia regressus, in regno suo est restitutus.
His ergo regnantibus, simul Basina illa, quam supra memoravimus, relicto
viro suo, ad Childericum venit. Qui cum sollicite interrogaret, qua
de causa ad eum de tanta regione venisset, respondisse fertur: “Novi”,
inquid, “utilitatem tuam, quod sis valde strinuus, ideoque veni,
ut habitem tecum. Nam noveris, si in transmarinis partibus aliquem cognovissem
utiliorem tibi, expetissem utique cohabitationem eius”. At ille
gaudens eam sibi in coniugio copulavit. Quae concipiens, peperit filium
vocavitque nomen eius Chlodovechum, Hic fuit magnus et pugnatur egregius.
Gregorio di Tours, Storia dei Franchi, FV, II, 12. Traduzione in italiano (B) Euricus ergo, Vesegotharum rex,
crebram mutationem Romanorum principum cernens, Gallias suos iure nisus
est occupare. Quod comperiens Anthemius imperator, protinus solatia
Britonum postulavit. Quorum rex Riothimus cum XII millibus veniens in
Biturigas civitatem Oceano e navibus egressus, susceptus est. Ad quos
rex Vesegotharum Euricus innumerum ductans exercitum advenit, diuque
pugnans, Riothimum Britonum regem, antequam Romani in eius societate
coniungerentur, superavit.
Giordane, Storia dei Goti, FSI 117, 45. Traduzione in italiano
(C) Sidonius Felici suo salutem […]
oppidum siquidem nostrum quasi quandam sui limitis obicem circumfusarum
nobis gentium arma terrificant, sic aemulorum sibi in medio positi lacrimabilis
praeda populorum, suspecti Burgundionibus, proximi Gothis, nec impugnantum
ira nec propugnantum caremus invidia.
Sidonio, Lettere, AA 8, III, 4. Traduzione in italiano
|