Logo di Reti Medievali 

Didattica

spaceleftMappaCalendarioDidatticaE-BookMemoriaOpen ArchiveRepertorioRivistaspaceright

Didattica > Fonti > Antologia delle fonti altomedievali > II > 8

Fonti

Antologia delle fonti altomedievali

a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto

© 2000 – Stefano Gasparri per “Reti Medievali”


II
La fine del mondo antico / 2
Gli invasori e il nuovo assetto dell’Occidente

8. Clero cattolico e regni ariani
(A) Vittore di Vita, Storia della persecuzione vandalica in Africa, AA 3/I, III, 2.
(B) Sidonio, Lettere, AA 8, VII, 6.

Nella prima fase dei regni romano-barbarici non si crearono particolari attriti tra i popoli germanici e la Chiesa cattolica locale in quanto quest’ultima, come istituzione imperiale, sfuggiva alla competenza dei re barbari di fede ariana, stanziati come foederati all’interno dell’impero. A ridosso del 476 il problema costituito dall’arianesimo dei regni romano barbarici divenne evidente, ma si fece sentire con intensità diversa nei diversi regni, e sotto i diversi sovrani. Un caso estremo è rappresentato dalla situazione del regno vandalo dove fu messa in atto una politica persecutoria che ci è nota soprattutto attraverso la Historia persecutionis Africanae provinciae, scritta negli anni ’80 del V secolo da Vittore di Vita, un ecclesiastico che faceva parte del clero cartaginese ai tempi di re Unerico (477-484). L’opera di Vittore è indubbiamente animata da intenti apologetici e da desiderio di rivalsa, ma ci offre comunque, sui regni di Genserico ed Unerico, notizie dettagliate, corredate da materiale documentario, come nel caso dell’editto anticattolico promulgato da Unerico nel 484, che qui è riportato (A).

Meno fu grave fu per i cattolici la politica religiosa ariana del regno visigoto. di cui pure Sidonio Apollinare lamenta i caratteri vessatori nei riguardi della popolazione e del clero di fede nicena (B).


(A) Rex Hunirix Wandalorum et Alanorum universis populis nostro regno subietis […]

Quarum illud videtur tenere conceptio ut nulla exceptis superstionis suae antistitibus ecclesia patuisset: nulli liceret aliis aut convictus agere aut exercere conventus, nec ecclesias aut in urbibus aut in quibusdam parvissimis locis penitus obtinere neque construere, sed praesumpta fisci viribus iungerentur: sed etiam et eorum patrimonio, ecclesiis suae fidei sociata, suis antistitibus provenissent: nec commorari ad quaecumque loca talibus licentia patuisset, sed extorres omnibus urbibus redderentur et locis: nec baptismatis haberent omnino aliquam facultatem, aut forte de religione disputarent; et nullam haberent ordinandi licentiam, sive episcopos sive presbyteros vel alios, quos ad clerum pertinere contingeret, proposita severitate vindictae, ut tam hi, qui se paterentur huiusmodi honores accipere, quam etiam ipsi ordinatores denis libris auri singuli multarentur, eo adiecto, ut nullus eis locus esset vel aditus supplicandi, sed etiam si qua specialia meruissent, minime praevalerent: et si in hac pernicie perdurarent, et de proprio solo ablati in exilium sub prosecutione idonea mitterentur. In populos quoque praefati imperatores similiter saevientes, quod eis nec donandi nec testandi aut capiendi vel ab aliis derelictum penitus ius esset, non fideicommissi nomine, non legati, non donationibus aut relictione, quae mortis causa appellatur, vel quolibet codicillo aliisve forsitan scripturis, ita ut etiam qui suis palatiis militarent, condemnationi gravissimae pro dignitatis merito facerent subiectos, ut omni honoris privilegio expoliati infamiam incurrerent et publico crimini huiusmodi personae se cognoscerent esse subiectos, officialibus etiam iudicum diversorum triginta argenti pondo poena proposita: quam si quinque vicibus in errore perdurantes contigisset inferre, tum demum rates convicti atque subiugati verberibus in exilium mitterentur. Deinde codices universos sacerdotum, quos persequebantur, praeceperant ignibus tradi: quod de libris huiusmodi, quibus sibi nominis illius errorem persuasit iniquitas, praecepimus faciendum.

Vittore di Vita, Storia della persecuzione vandalica in Africa, AA 3/I, III, 2.

Traduzione in italiano


(B) Sidonius domino papae Basillio salutem […] sed, quod fatendum est, praefatum regem Gothorum, quamquam sit ob virium merita terribilis, non tam Romania moenibus quam legibus Christianis insidiaturum pavesco, tantum, ut ferunt, ori, tantum pectori suo catholici mentio nominis acet, ut ambigas ampliusne suae gentis an suae sectae teneat principatum, ad hoc armis potens acer animis alacer annis hunc solum patitur errorem, quod putat sibi tractatuum consiliorumque successum tribui pro religione legitima, quem potius assequitur pro felicitate terrena, propter quod discite cito catholici status valetudinem occultam, ut apertam festinetis adhibere medicinam. Burdegala, Petrogorii, Ruteni, Lemovices, Gabalitani, Helusani, Vasates, Convenae, Auscenses, multoque iam maior numerus civitatum summis sacerdotibus ipsorum morte truncatus nec ullis deinceps episcopis in defunctorum officia suffectis, per quos utique minorum ordinum ministeria subrogabantur, latum spiritalis ruinae limitem traxit, quam fere constat sic per singulos dies morientum patrum proficere defectu, ut non solum quoslibet haereticos praesentum verum etiam haeresiarchas priorum temporum potuerit inflectere: ita populos excessu pontificum orbatos tristis intercisae fidei desperatio premit, nulla in desolatis cura diocesibus parochiisque, videas in ecclesiis aut putres culminum lapsus aut valvarum cardinibus avulsis basilicarum aditus hispidorum veprium fruticibus obstructos, ipso, pro dolor, videas armento non modo semipatentibus iacere vestibulis sed etiam herbosa viridantium altarium latera depasci. sed iam nec per rusticas solum solitudo parochias: ipso insuper urbanarum ecclesiarum e conventicula rarescunt. Quid enim fidelibus solacii superest, quando clericalis non modo disciplina verum etiam memoria perit? equidem cum clericus quisque defungitur, si benedictione succidua non accipiat dignitatis heredem, in illa ecclesia sacerdotium moritur, non sacerdos. Atque ita quid spei restare pronunties, ubi facit terminus hominis finem religionis? altius inspicite spiritalium damna membrarum: profecto intellegetis, quanti subrepti sunt episcopi, tantorum vobis populorum fidem periclitaturam. […] Agite, quatenus haec sit amicitiae concordia principalis, ut episcopali ordinatione permissa populos Galliarum, quos limes Gothicae sortis incluserit, teneamus ex fide, etsi non tenemus ex foedere. Memor nostri esse dignare, domine papa.

Sidonio, Lettere, AA 8, VII, 6.

Traduzione in italiano

© 2000
Reti Medievali
UpUltimo aggiornamento: 01/09/05