Fonti
Antologia delle fonti altomedievali
a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto
© 2000 – Stefano
Gasparri per “Reti Medievali”
8. Il nuovo popolo eletto (A) Clausola per l’unzione
di Pipino, SS 15/1, p. 1. (B) Legge Salica, prologo
lungo, LNG 4/1. (C) Eginardo, Vita
di Carlo, SRG, 1-3.
L’ambasciata degli inviati di Pipino, Fulrado abate di Saint-Denis
e Burcardo vescovo di Wùrzburg, a papa Zaccaria “a proposito
dei re che regnano in Francia senza esercitare il potere” ebbe
l’esito desiderato. Ottenuto l’assenso pontificio, l’antica stirpe merovingia
fu spodestata. Childerico III finì in monastero (C),
e Pipino fu prima proclamato re a Soissons dai grandi, e poi ricevette
– per rafforzare il suo potere con una nuova sacralità – l’unzione
dai vescovi e forse dallo stesso Bonifacio (751): la cerimonia fu replicata
tre anni dopo (A) ad opera
dello stesso papa Stefano II, che era in Francia per chiedere aiuto
contro i Longobardi. L’ironia di Eginardo, il biografo di Carlo Magno,
nel descrivere il rozzo aspetto dell’ultimo re merovingio, dà
la misura del tempo passato: quello di Childerico non è l’aspetto
di un contadino, bensì quello del sacerdote di un’antica religione
pagana.
Ma tutto ciò è dimenticato: ora i Franchi sono il nuovo
popolo eletto (B), e ad
essi – con l’appoggio della Chiesa franca, dei missionari anglosassoni
e della Chiesa di Roma – si apre la strada verso il predominio in Occidente.
(A) Nam ipse praedictus domnus florentissimus
Pippinus rex pius per auctoritatem et imperium sanctae recordationis
domni Zachariae papae et unctionem sancti chrismatis per manus beatorum
sacerdotum Galliarum et electionem omnium Franchorum tribus annis antea
in regni solio sublimatus est. Postea per manus eiusdemque Stephani
pontificis die uno in beatorum praedictorum martirum Dionisii, Rustici
et Eleutherii aecclesia, ubi et venerabilis vir Folradus archipresbiter
et abbas esse cognoscitur, in regem et patricium una cum predictis filiis
Carolo et Carlomanno in nomine sanctae Trinitatis unctus et benedictus
est. In ipsa namque beatorum martyrum aecclesia uno eodemque die nobilissimam
atque devotissimam et sanctis martiribus devotissime adhaerentem Berteradam,
iam dicti florentissimi regis coniugem, praedictus venerabilis pontifex
regalibus indutam cicladibus gratia septiformis Spiritus benedixit simulque
Francorum principes benedictione sancti Spiritus gratia confirmavit
et tali omnes interdictu et excommunicationis lege constrinxit; ut numquam
de alterius lumbis regem in aevo presumant eligere, sed ex ipsorum,
quos et divina pietas exaltare dignata est et sanctorum apostolorum
intercessionibus per manus vicarii ipsorum beatissimi pontificis confirmare
et consecrare disposuit. Haec ideo caritati vestrae breviter in novissima
paginula libelli inseruimus huius, ut per succedentium temporum et vulgi
relatione propago in aevo valeat cognoscere posterorum.
Clausola per l’unzione di Pipino, SS 15/1, p. 1. Traduzione in italiano (B) Gens Francorum iclita, auctorem
Deo condita, fortis in arma, firma pace fetera, profunda in consilio,
corporea nobilis, incolumna candore, forma egregia, audax, velx et aspera,
[nuper] ad catholicam fidem conversa, emunis ab haeresa; dum adhuc [ritu]
teneretur barbaro ispirante Deo, inquerens scienciae clavem, iuxta morem
suorum qualitatem desiderans iusticiam, costodiens pietatem […].
Vivat qui Francus diligit, Christus eorum regnum costodiat rectores
eorumdem lumen suae graciae repleat, exercitum protegat, fidem munimenta
tribuat; paces gaudia et felicitatem tempora dominancium dominus Iesus
Christus [propiciante] pietatem concedat. Haec est enim gens, que fortis
dum esset robore valida. Romanorum iugum durissimum de suis cervicibus
excusserunt pugnando, atque post agnicionem baptismi sanctorum martyrum
corpora, quem Romani igne cremaverunt vel ferro truncaverunt vel besteis
lacerando proiecerunt, Franci [reperta] super eos aurum et lapides preciosos
ornaverunt.
Legge Salica, prologo lungo, LNG 4/1. Traduzione in italiano (C) Gens Meroingorum, de qua
Franci reges sibi creare soliti erant, usque in Hildricum regem, qui
iussu Stephani Romani pontificis depositus ac detonsus atque in monasterium
trusus est, durasse putatur. Quae licet in illo finita possit videri,
tamen iam dudum nullius vigoris erat, nec quicquam in se clarum praeter
inane regis vocabulum praeferebat. Nam et opes et potentia regni penes
palatii praefectos, qui maiores domus dicebantur, et ad quos summa imperii
pertinebar, tenebantur. Neque regi aliud relinquebatur, quam ut regio
tantum nomine contentus crine profuso, barba summissa, solio resideret
ac speciem dominantis effingeret, legatos undecumque venientes audiret
eisque abeuntibus responsa, quae erat edoctus vel etiam iussus, ex sua
velut potestate redderet; cum praeter inutile regis nomen et precarium
vitae stipendium, quod ei praefectus aulae prout videbatur exhibebat,
nihil aliud proprii possideret quam unam et eam praeparvi reditus villam,
in qua domum et ex qua famulos sibi necessaria ministrantes atque obsequium
exhibentes paucae numerositatis habebat. Quocumque eundum erat, carpento
ibat, quod bubus iunctis et bubulco rustico more agente trahebatur.
Sic ad palatium, sic ad publicum populi sui conventum, qui annuatim
ob regni utilitatem celebrabatur, ire, sic domum redire solebat. At
regni administrationem et omnia quae vel domi vel foris agenda ac disponenda
erant praefectus aulae procurabat.
Quo, officio tum, cum Hildricus deponebatur, Pippinus pater Karoli regis
iam velut hereditario fungebatur. Nam pater eius Karolus, qui tyrannos
per totam Franciam dominatum sibi vindicantes oppressit et Sarracenos
Galliam occupare temptantes […] devicit. […]
Hunc cum Pippinus pater Karoli regis ab avo et patre sibi et fratri
Karlomanno relictum, summa cum eo concordia divisum, aliquot annis velut
sub rege memorato tenuisset, frater eius Karlomannus – incertum quibus
de causis, tamen videtur, quod amore conversationis contemplativae succensus
–, operosa temporalis regni administratione relicta […].
Pippinus autem per auctoritatem Romani pontificis ex praefecto rex constitutus,
cum per annos XV aut eo amplius Francis solus imperaret, finito Aquitanico
bello, quod contra Waifarium ducem Aquitaniae ab eo susceptum per continuos
novem annos gerebatur, apud Parisios morbo aquae intercutis diem obiit,
superstitibus liberis Karlo et Karlomanno, ad quos successio regni divino
nutu pervenerat.
Eginardo, Vita di Carlo, SRG, 1-3. Traduzione in italiano
|