Fonti
Antologia delle fonti altomedievali
a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto
© 2000 – Stefano
Gasparri per “Reti Medievali”
4. Orientamenti ierocratici (A) Giona d’Orléans,
L’istituzione regia, c. 1. (B) Breve relazione
dei vescovi sulla penitenza dell’imperatore Ludovico, KK
2/1, (833).
La compenetrazione tra regnum e sacerdotium, propria
dell’ordinamento carolingio, si rivelò particolarmente operativa
nelle gerarchie e nelle strutture di potere. Su questa linea la costante
attenzione mostrata da Ludovico il Pio all’insegnamento ed alla collaborazione
dei vescovi, nel portare questi ultimi a posizioni di prestigio sempre
maggiore, incoraggiò la ripresa delle teorie gelasiane nel senso
ierocratico di una subordinazione del potere regio a quello sacerdotale.
Questa linea di tendenza emerse chiarissima nel concilio di Parigi dell’829,
di cui ci restano gli atti, scritti dal vescovo Giona di Orléans.
A breve distanza lo stesso Giona riprendeva la formulazione dei due
poteri, quasi negli stessi termini, nel trattato De institutione
regia (A), dove
però veniva posto l’accento sul potere di controllo che la supremazia
spirituale conferiva ai vescovi nei confronti del re. L’auspicata subordinazione
del sovrano all’episcopato ebbe un drammatico riscontro nei fatti allorché,
a seguito della ritrattazione della Ordinatio imperii e della
successiva guerra mossa dai figli contro Ludovico, i vescovi deposero
a Soissons lo sconfitto imperatore (833), reo di essere venuto meno
agli ideali di unità ed ordine che rientravano nel programma
teocratico elaborato quando sussisteva una piena convergenza di interessi
tra regnum e sacerdotium. La destituzione avvenne
con una procedura pubblica ed umiliante che ci é stata sommariamente
tramandata in una relazione di cui qui riportiamo alcuni passi (B). (A) Sciendum omnibus fidelibus
est quia universalis Ecclesia corpus est Christi et eius caput isdem
est Christus, et in ea duae principaliter extant eximiae personae, sacerdotalis
videlicet et regalis, tantoque est prestantior sacerdotalis quanto pro
ipsis regibus Deo est rationem redditura. Unde Gelasius romanae ecclesiae
venerabilis pontifex ad Anastasium imperatorem scribens: “Duae
sunt, inquit, imperatrices augustae, quibus principaliter hic regitur
mundus: auctoritas sacra pontificum et regalis potestas. In quibus tanto
est gravius pondus sacerdotum, quanto etiam pro ipsis regibus hominum
in divino sunt examine rationem reddituri. “Fulgentius quoque
in libro de veritate predestinationis et gratiae ita scribit: “Quantum
pertinet ad huius temporis vitam, in ecclesia nemo pontifice potior,
et in saeculo christiano imperatore nemo celsior invenitur.”
Quia ergo tantae auctoritatis, immo tanti discriminis est ministerium
sacerdotum, ut de ipsis etiam regibus Deo sint rationem reddituri, oportet,
immo necesse est; ut de vestra salute semper simus solliciti, vosque
ne a voluntate Dei, quod absit, in ministerio quod vobis commisit, erretis,
vigilanter admoneamus. Et si, quod absit, ab eo aliquomodo exorbitaveritis,
pontificali studio humiliter admonendo, et salubriter procurando, oportunum
consultum saluti vestre conferamus, ut non de silentio taciturnitatis
nostre damnemur, sed magis de sollertissima cura et admonitione salutifera
remunerari Christo mereamur.
Giona d’Orléans, L’istituzione regia, c. 1.
Traduzione
in italiano (B) Verum post huismodi admonitionem
professus est, se in omnibus his praecique deliquisse, unde a memoratis
sacerdotibus fuerat familiariter, sive scriptis, admonitus, et digna
increpatione correptus; super quibus Chartulam summam reatum suorum,
unde illum specialiter redarguerent, continentem ei dederunt, quam ille
in manibus gestabat.
2. Quod auctor scandali et perturbator pacis ac violator sacramentorum
existendo, pactum, quod propter pacem et unanimitatem imperii ecclesiaeque
tranquillitatem communi consilio et consensu cunctorum fidelium suorum
fuerat inter filios suos factum, et per sacramentum confirmatum, super
illicita potestate corruperit; et in eo quod fideles suos in contrarietatem
eiusdem primi pacti et iuramenti aliud sacramentum iurare compulerit
in periurii reatum praestatorum violatione sacramentorum inciderit:
et quantum hoc Deo displicuerit, liquido claret, quia postea nec ipse
nec populos sibi subiectus pacem habere meruit, sed omnes in perturbationem,
poenam peccati sustinendo, iusto Dei iudicio postea inducti sunt.
7. In divisionibus imperii ab eo contra communem pacem et totius imperii
salutem ad libitum suum temere factis, et in sacramento etiam quod iurare
compulit omnem populum, ut contra filios suos sicut contra inimicos
suos agerent, cum ipse eos paterna auctoritate consultuque fidelium
suorum pacificare potuisset.
Igitur pro his vel in his omnibus quae supra memorata sunt, reum se
coram Deo et coram sacerdotibus vel omni populo cum lacrymis confessus
et in cunctis se deliquisse protestatus est, et poenitentiam publicam
expetiit, quatinus ecclesiae, quam peccando scandalizaverat, poenitendo
satisfaceret: et sicut fuerat scandalum multa negligendo, ita nimirum
se velle professus est esse exemplum dignam poenitentiam subeundo. Post
hanc vero confessionem, chartulam suorum reatum et confessionis ob futurum
memoriam sacerdotibbus tradidit, quam ipsi super altare posuerunt; ac
deinde cingulum militiae deposuit, et super altare collocavit, et habitu
saeculi se exuens, habitum poenitentis per impositionem mannum episcoporum
suscepit: ut post tantam talemque poenitentiam nemo ultra ad militiam
sacecularem redeat. His itaque gestis, placuit ut unusquisque, episcoporum,
qualiter haec res acta fuerit, in propriis chartulis insereret, eamque
sua scriptione roboaret, et roboratam memorato principi Lothario ob
memoriam huius facti offeret. Ad extremum omnibus nobis, qui interfuimus,
visum est, omnium chartularum, immo tanti negotii summam in unum breviter
strictimque congerere, et congesta propriis manum nostrarum subscriptionibus
roborare, sicut sequentia factum esse demonstrant.
Breve relazione dei vescovi sulla penitenza dell’imperatore Ludovico,
KK 2/1, (a. 833).
Traduzione
in italiano
|