Logo di Reti Medievali 

Didattica

spaceleftMappaCalendarioDidatticaE-BookMemoriaOpen ArchiveRepertorioRivistaspaceright

Didattica > Fonti > Antologia delle fonti altomedievali > VIII > 4

Fonti

Antologia delle fonti altomedievali

a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto

© 2000 – Stefano Gasparri per “Reti Medievali”


VIII
L’età carolingia / 2
Ideologia e cultura

4. Orientamenti ierocratici
(A) Giona d’Orléans, L’istituzione regia, c. 1.
(B) Breve relazione dei vescovi sulla penitenza dell’imperatore Ludovico, KK 2/1, (833).

La compenetrazione tra regnum e sacerdotium, propria dell’ordinamento carolingio, si rivelò particolarmente operativa nelle gerarchie e nelle strutture di potere. Su questa linea la costante attenzione mostrata da Ludovico il Pio all’insegnamento ed alla collaborazione dei vescovi, nel portare questi ultimi a posizioni di prestigio sempre maggiore, incoraggiò la ripresa delle teorie gelasiane nel senso ierocratico di una subordinazione del potere regio a quello sacerdotale.

Questa linea di tendenza emerse chiarissima nel concilio di Parigi dell’829, di cui ci restano gli atti, scritti dal vescovo Giona di Orléans. A breve distanza lo stesso Giona riprendeva la formulazione dei due poteri, quasi negli stessi termini, nel trattato De institutione regia (A), dove però veniva posto l’accento sul potere di controllo che la supremazia spirituale conferiva ai vescovi nei confronti del re. L’auspicata subordinazione del sovrano all’episcopato ebbe un drammatico riscontro nei fatti allorché, a seguito della ritrattazione della Ordinatio imperii e della successiva guerra mossa dai figli contro Ludovico, i vescovi deposero a Soissons lo sconfitto imperatore (833), reo di essere venuto meno agli ideali di unità ed ordine che rientravano nel programma teocratico elaborato quando sussisteva una piena convergenza di interessi tra regnum e sacerdotium. La destituzione avvenne con una procedura pubblica ed umiliante che ci é stata sommariamente tramandata in una relazione di cui qui riportiamo alcuni passi (B).


(A) Sciendum omnibus fidelibus est quia universalis Ecclesia corpus est Christi et eius caput isdem est Christus, et in ea duae principaliter extant eximiae personae, sacerdotalis videlicet et regalis, tantoque est prestantior sacerdotalis quanto pro ipsis regibus Deo est rationem redditura. Unde Gelasius romanae ecclesiae venerabilis pontifex ad Anastasium imperatorem scribens: “Duae sunt, inquit, imperatrices augustae, quibus principaliter hic regitur mundus: auctoritas sacra pontificum et regalis potestas. In quibus tanto est gravius pondus sacerdotum, quanto etiam pro ipsis regibus hominum in divino sunt examine rationem reddituri. “Fulgentius quoque in libro de veritate predestinationis et gratiae ita scribit: “Quantum pertinet ad huius temporis vitam, in ecclesia nemo pontifice potior, et in saeculo christiano imperatore nemo celsior invenitur.”

Quia ergo tantae auctoritatis, immo tanti discriminis est ministerium sacerdotum, ut de ipsis etiam regibus Deo sint rationem reddituri, oportet, immo necesse est; ut de vestra salute semper simus solliciti, vosque ne a voluntate Dei, quod absit, in ministerio quod vobis commisit, erretis, vigilanter admoneamus. Et si, quod absit, ab eo aliquomodo exorbitaveritis, pontificali studio humiliter admonendo, et salubriter procurando, oportunum consultum saluti vestre conferamus, ut non de silentio taciturnitatis nostre damnemur, sed magis de sollertissima cura et admonitione salutifera remunerari Christo mereamur.

Giona d’Orléans, L’istituzione regia, c. 1.

Traduzione in italiano


(B) Verum post huismodi admonitionem professus est, se in omnibus his praecique deliquisse, unde a memoratis sacerdotibus fuerat familiariter, sive scriptis, admonitus, et digna increpatione correptus; super quibus Chartulam summam reatum suorum, unde illum specialiter redarguerent, continentem ei dederunt, quam ille in manibus gestabat.

2. Quod auctor scandali et perturbator pacis ac violator sacramentorum existendo, pactum, quod propter pacem et unanimitatem imperii ecclesiaeque tranquillitatem communi consilio et consensu cunctorum fidelium suorum fuerat inter filios suos factum, et per sacramentum confirmatum, super illicita potestate corruperit; et in eo quod fideles suos in contrarietatem eiusdem primi pacti et iuramenti aliud sacramentum iurare compulerit in periurii reatum praestatorum violatione sacramentorum inciderit: et quantum hoc Deo displicuerit, liquido claret, quia postea nec ipse nec populos sibi subiectus pacem habere meruit, sed omnes in perturbationem, poenam peccati sustinendo, iusto Dei iudicio postea inducti sunt.

7. In divisionibus imperii ab eo contra communem pacem et totius imperii salutem ad libitum suum temere factis, et in sacramento etiam quod iurare compulit omnem populum, ut contra filios suos sicut contra inimicos suos agerent, cum ipse eos paterna auctoritate consultuque fidelium suorum pacificare potuisset.

Igitur pro his vel in his omnibus quae supra memorata sunt, reum se coram Deo et coram sacerdotibus vel omni populo cum lacrymis confessus et in cunctis se deliquisse protestatus est, et poenitentiam publicam expetiit, quatinus ecclesiae, quam peccando scandalizaverat, poenitendo satisfaceret: et sicut fuerat scandalum multa negligendo, ita nimirum se velle professus est esse exemplum dignam poenitentiam subeundo. Post hanc vero confessionem, chartulam suorum reatum et confessionis ob futurum memoriam sacerdotibbus tradidit, quam ipsi super altare posuerunt; ac deinde cingulum militiae deposuit, et super altare collocavit, et habitu saeculi se exuens, habitum poenitentis per impositionem mannum episcoporum suscepit: ut post tantam talemque poenitentiam nemo ultra ad militiam sacecularem redeat. His itaque gestis, placuit ut unusquisque, episcoporum, qualiter haec res acta fuerit, in propriis chartulis insereret, eamque sua scriptione roboaret, et roboratam memorato principi Lothario ob memoriam huius facti offeret. Ad extremum omnibus nobis, qui interfuimus, visum est, omnium chartularum, immo tanti negotii summam in unum breviter strictimque congerere, et congesta propriis manum nostrarum subscriptionibus roborare, sicut sequentia factum esse demonstrant.

Breve relazione dei vescovi sulla penitenza dell’imperatore Ludovico, KK 2/1, (a. 833).

Traduzione in italiano

© 2000
Reti Medievali
UpUltimo aggiornamento: 01/09/05