Didattica

Fonti

Antologia di cronache italiane altomedievali

a cura di Luigi Andrea Berto

Chronicon Salernitanum (171-180)

161-170

171. Dum hec patrata fuissent, ipse Paldulfus Octonem rogavit, quatenus secum de suis aliquantos in suffragium micteret, ut Apuliam cum ipsis nimirum graderent. Ille vero aliquantos ex suis illi dedit, et sic ipse Paldulfus cum paucis iuvenibus Beneventanis Capuanisque civitatem Bivinem adiit. Dum mixti Greci cum hominibus ipsius civitatis egressi fuissent, et cum Paldolfo pauci adessent, ad pugnam sunt nimirum protinus parati. Paldulfus cum suis super eos irruit, ultimaque cede eos vastavit, sicque pervenit usque ad portam illius civitatis. Dum ei obviam quidam Grecus nomine… cum magna virtute venit, fortique ictu percussit, et eum in terram protinus stravit; denuo denique similia fecerunt. Sed cum iterum Greci aditum civitatis cum grandi strepitu exissent, ut Paldulfus et qui cum eo erant ad pugnam se preparare maluissent, ilico dum retro sibimet conspexissent, catervatim venire cernerunt multitudo hostium; sed nequibant optutum illorum [illorum] discernere, utrum Pandulfi homines essent qui exspectabant, an e contrario Greci. Set dum eis approximassent, cognoverunt, quod Greci essent; unusquisque omnimodis ad pugnam sunt preparati. Sed dum bellum inchoassent, statim Paldulfi equum vulneratus est et sine mora extinxit. Sed unum ex suis dum talia vidisset, moxque equum in quo residebat exiliens, et ipsi principi detulit; ille vero statim equum ascendit, ut cum Grecis certamen iniret; sed nichil ei profuit, quia iam suis dispersi erant et huc atque illuc vagabantur incerti. Dum vero Paldulfus plurimi ex Greci sauciaret et iam fexus esset, super eum quidam Grecus cum magna virtute venit fortique ictu percussit, eumque de equo in quo residebat deiecit, quia iam arma confracta habebat; sic super eum irruerunt eumque comprehenderunt, atque ad suum patricium perduxerunt; et non paucis ex suis vulnerati, aliquanti comprehensi, exiguis ex eis extincti, reliqui quamvis confusi suas veniunt fines.

172. Princeps sepedictus Gisulfus illuc Landonem castaldeum in suffragium misit, quatenus cum suis eum nullo modo relinquerent; et dum illuc gradere festinaret, subito ei in itinere nuncius venit, qui ei omnia intimavit. At ille quamvis cum merore Salernum remeavit.

Ille patricius, Eugenius nomine, Constantinopolim Paldulfus cum suis militibus misit, et ille cum multitudine hostium Beneventi fines invadunt; Avellino oppido adiunt, et illorum castaldeus, Sikenolfus nomine, cum consensu illorum comprehendunt, Capuamque properarunt, multosque homines promiscui sexu inibi capiunt, ipsam urbem diversis machinis expugnare ceperunt, obsideruntque eam fere quadraginta diebus. Marinus, qui preerat illo in tempore Neapolitanis, cum omnibus suis accepta occasione Capuam venit, incendiis, rapinis et quicquid repperiri poterant demoliunt. Sed iniquitas eorum in illorum verticem, nimirum descendit; quia dum cerneret ipse patricius sine effectu ibidem morarent, et crebrissime Langobardis suis non paucos vulnerarent atque necarent, et metueret, ne forte Francorum exercitum super eos irrueret, presertim cum plurima opes essent ditati, et promiscui sexu fere quingentos comprehendissent, Capuam liquit et cum paucis pacifice Salernum venit. Reliquum vulgus per Beneventum habiit iter, et multa oppida in dolo ceperunt, pene civitatem Beneventanam venerunt, ibidem vir unus, Zocto nomine, comprehenderunt, quid germanus Paldulfi Romualt inter Grecos a puericia fuerat, et iam minime patria sua repedare volebant propter suam superbiam; et sic Apuliam remearunt. Ipse vero Eugenius dum apud Salernum aliquos dies mansisset, et princeps predictus Gisulfus ei delicias binaque optima diversaque pocionum genera sepissime suis famulis illius fecisset ministrare, Apuliam est reversus.

173. Dum patrata talia fuissent, non multo post dies exercitus Alamannorum, Spolitinorum Saxonumque Capuam venit, set Grecorum falanx minime ibidem repperit. Deinde exinde sunt moti, territorium Neapolitanorum invadunt, undique inibi predam capiunt, et vehementer una cum Capuanis civitatem Neapolitanam constrinxerunt; exinde sunt moti, Avellino oppido adierunt, quid Greci se (ut) iam fati sumus, tradiderat; proinde Beneventani una cum Francis eum expugnabant. Idipsi Beneventum venerunt, missamque ab archiepiscopo Landulfo audierunt, et corporis et sanguinis domini nostri Iesu Christi participati sunt; et sic accepta benedicione a predicto sanctissimo pontifice, Apuliam pervenerunt. Ipse Eugenius de (quo) prediximus propter suam crudelitatem comprehensus est a suis atque Constantinopolim missus. Hac tempestate imperator Niciforius preerat, vir bonus et iustus atque diversorum gencium preliator, de quo non est nostrum dicendum, quia ad aliorum facta percurrimus, silicet Langobardorum.

Cum Franci catervatim graderent Esculum, repente Abdila patricius cum magna multitudine Grecorum exiit eis obviam, et non procul ab ipsa civitate utraque acies se coniunxerunt. Set dum in unum adissent, et comes Alemannorum Saxonumque, contum gestassent, super eos subito irruit, multosque ex eis interemit, reliqui fugam compulit ire. Ipse autem patricium occidere noluit; proinde eum secutus est, ut vivum illum apprehendere valeret; sed mininie talia facere potuit, quia expeditum equum sedebat; quapropter asta que inanu gestabat, illius protinus misit equumque percussit, atque sauciatus Esculum introivit. Ipse autem comes vocabatur nomine Cono.

Cuneus alius validus, qui fuerat ab ipso patricio missus, quatenus ex alia parte clam super Francos irrueret ultimaque cede eos vastaret, dum talia perficere vellet atque super Spolitinos irrueret, ilico Spolitinorum comes, Sico nomine, cum valida manu super eum venit, ultimaque cede eos vastavit, ipseque Romualt, qui illorum preerat, cum non paucis comprehendit, et ne unus ex Francis est mortuus, nisi unus ex Spolitinis est sauciatus. De exercitu vero Grecorum ceciderunt fere mille quingentos viros; auferentesque spolia multa, dilati sunt valde, et sic cum magno tripudio Avellino oppido adierunt, et sic pacifice Beneventani in eodem oppido introierunt.

174. Dum talia peracta fuissent, Octo iam sepe dictus cum multitudine hostium Neapolim properavit, atque undique eam animaliis [properavit] denudavit. Statim coniux predicti principis Pandulfi, Aloara nomine, una cum suo filio exiit oviam imperatori, et virum suum omnimodis commendavit. Ille vero statim Apuliam venit, et non procul a civitatem Bibine applicuit, et totam Apuliam depredare iussit, ipsamque Bibinam fortiter circumdedit, et undique suburbana eius incidere iussit.

Set dum hec agerentur, Pandulfus de quo premisimus princeps dum apud Constantinopolim vinctum moraret, atque ipse iam fatus Niciforius imperator eum plus cruciare satageret, subitanea (mors) illi imperatori evenit. Nam cum esset iustus et iure legis servator, Theophana crudelissima sua uxor propter sue cupiditatis ardorem una cum Iohanne Similchi, qui et ille illo in tempore ducatum gerebat, crudeliter illum, quod dictum nenpe est, necaverunt, [et imperato] et imperium ipse Iohannes excepit; statimque Pandulfum a vinculis, cum quibus nexus erat, iussit absolvi, atque celeriter illum Apuliam misit, quatenus Octo suas arvas sine dilacione regredi faceret et illi Iohanni imperatori omnimodis fidem servare. Dum pervenisset ipse Pandulfus Varim, statim illuc Octo imperator misit, ut eum sine mora illius diccioni ipse iam dictus Abdila honorifice transmicteret. Quapropter protinus illius diccioni miserunt, et per exoracionem Pandulfi ipse imperator Apuliam deserit et Galliam properavit. Ipse vero Pandulfus ad dignitatem pristinam est reversus. Hec me dississe sufficiat; nunc plane quod ipsi benignissimo iam fati Gisulfi principis eiusque serenissime coniugi, Gemma nomine, accidit, quamvis cum mesticia, seriatim districcius stilo proprio percurramus atque fidelibus innotescamus.

175. Factum est autem, ut ipse princeps in gravi langore iaceret, ante optutumque eius sua benignissima mater staret, et doliter fleret atque immensas lacrimas funderet. Siscitavitque eam ipse clementissimus princeps, pro qua re sic acriter fleret. Illa vero dixit: " Dulcissime fili, proinde ploro, quia ineis peccatis merentibus derelicta sum a meo viro, et nunc te cerno infirmum et non habeo consolatorem, quia uterinus meus germanus longe a me nimirum abest. " Cui princeps: " Et quid tibi, mitissima mater, exinde comparet, mox nostre eminencie ilico pande. " At illa dixit: " Volueram, dulcissime fili, quatenus illum cum suaque domo huc profecto accersiamus. " Idem princeps: " Fiat, ut comparet voluntati tue. " Cum autem princeps ille ad pristinam valitudinem Dei nutu venisset, statim suus patruus, Landolfus nomine, cum omni dormo sua Salernum venire iussit, quia illo in tempore Neapolim manebat. Fuerat idem Landulfus filius, ut fati sumus, Atenolfi principis, et propter suam nequiciam suamque crudelitatem superbiamque (cum) suis filiis a Capuana urbe, in qua natus fuerat, cum verecundia fuit eiectus, Neapolimque exulaverat. Deinde venit Salernum, Cumsemque a predicto principe Salernitano optinuit. Sed sua nequicia suaque aviditate Conseni sustinere nequiverunt, celeriterque eum exinde expulerunt. Iterum ex urbe Salernitana fuit eiectus, et Neapolim properavit. Nunc vero, ut fati sumus, Salernum cum tota domo sua, relicto Neapolim filium suum, vir callidissimus, et ipse Landulfus nomine, ad habitandum pervenit. Sed dum Salernum adissent, ipse mitissimus princeps, licet non recte gessisset, ei victum opesque varias domosque, prediis colonisque eum ditavit, Consemque et ad optinendum tribuit. Quid multa referam? Secundus eum in hac urbe nimirum constituit. - Valde veremur, ne a quodam sagacissimo, qui liberalibus disciplinis aprime est eruditus, habeam reprehensionem; sepe enim vir qui est minime audax, hostium insidias pertimescit plus nimirum quam audax; sic denique et nos qui liberalibus disciplinis imperiti plenissime sumus, crebrissime gnaros timemus. Qua propter, quantum valemus, racionem illorum reddimus. " Secundum " quando nomen est ordinis, in peneultimo acuitur, ut est illud beati Gregorii: " Iohannes in spiritu et virtute Helie precessit ante Dominum; quia sicut Helia secundum Domini adventum preveniet, ita iste prevenit primum. " Quando vero preposicio est, omnibus sillabis, gravatur, et duplicem habet intellectum, modo propinquitatem, " secundum fores, " id est prope vel iusta ianuas; (modo) emulacionem, id est imitacionem seu similitudinem, ut " secundum apostolos vivo, " id est similiter ut et illi, quod Grece cata dicitur; unde et evangelium cata Matheum dicitur. Item nomen est, similiter in penultimo acutum, cum significat prosperum vel tranquillum atque quietum et placitum, ut illud Virgilii: " Ventisque secundis; " unde et verbum derivatum est: " secundo ", " secundas ", " secundat ", id est tranquillo, tranquillas, seu prosperum facio, vel quietum et suave facio, mitigo, plago, propicium facto. - Credo equidem, quia peritis sufficit testimonia ab imperito prolata; nunc vero quo omisimus, iterum arcius indagemus.

176. Habebat plane nefandus ipse Landulfus quatuor filios, Landenulfus, Landulfus, Indulfus et Guaimarius. Ipse Landenulfus habuit unum claucosum oculum; disponsavit puellam quedam, Tasselgardi filiam. Dum illuc civitatem Tranam cum non paucis nobilibus, ut eam Salernum cum magno tripudio perduceret, perrexisset, in itinere eum videlicet (invasit) febris, qui mox correctus acrique cepit ardore fatigari, Deique nutu in Consena civitate est nimirum extinctus. Gaudium plane est versus in luctus, ipsamque puellam quamvis corrupta [cor] cum suis hominibus suas repedant fines, eiusque cadaver per iussionem iam dicti principis Salernum deducunt. Dum iste Landenulfus obisset, statim ipse princeps ad se accersiri iussit callidus ille Landulfus, qui fuerat Neapolim, derelictus, eique Laurim castellum ad optinendum dedit, quod suus extinctus germanus tenuerat, atque cum domo sua et ipse Salernum venit. Indolfi Sarnum, Guaimari Marsicum, pene omnia fiscalia eorum dicioni tradebat; omnis Salernitanus populus necnon et sullimes valde exinde fremebant. At ille nefandus Landulfus una cum suis callidissimis filiis Salernitanos, quibus se credere poterant, pro principi sueque coniugi interitu copiosa premia condonabat, et hac illac proinde clam pergebat et sermocinabant, necnon sacramenta exinde recipiebant, quatenus Salernum principatum invaderent, ipsum que Indolfum principem constituerent; et si quislibet ipsi benignissimo principi sueque dilectissime coniugi predictam rem intimasset, minime dictis illius credebat.

177. Factum est autem eo tempore, ut sepedictus Pandulfus cum multitudine Spolictini necnon et suumque populum Neapolim adisset, et eam undique variis casibus cruciasset, et omnimodis nitebat, quatenus predicti principis Gisulfi terram invaderent. Set dum ipsi sagacissimo principi fuisset cognitum, repente multitudinem hostium congregare iussit, moxque locum ubi Flumicellus dicitur misit; caveisque sunt ibidem antiquitus facte, et est tutissimum locum. Dum illuc validissimum suum exercitum pergeret, atque forti animo ad bellum esset paratus, audito hoc, Pandulfus et qui erant cum eo minime Salernitanorum adiunt fines. Set dum Salernitani non paucis diebus illic mansissent, consilium pessimum nefandus Landulfi filius una cum Maraldi filius Riso et cum Romualt, filius Teurici, illuc inierunt, quatenus, ut prediximus, Salernitanum principatum invaderent.

178. Cumque omnes per iussionem iam dicti principis in suis edibus remeassent, atque funditus locum illum liquissent, in magnaque pace degerent et ex omni parte in circuitum tranquillitatem haberent, surrexit contra eundem principem filius iniquitatis cum suisque filiis, ut prediximus, Landulfus nomine, per quem in principatum Salernitanum, perturbata pace, maxime populorum facte sunt strages; et Risum et Romualt una cum suis eos omnimodis adortabant, quatenus facinus adipiscere valerent; et non tantum ipsis, verum eciam aliis in nefanda re adnectebant.

179. Cumque per multos dies exinde satagerent, atque quibus se credere poterant, nunciabant et promebant: " Numquid non scitis, quia vult dominus noster Gisulfus vobis abstrahere oculos? " Idipsum eorum iusiurandum iurabant, et omnimodis eos contestabant, ut dictis illorum minime proderent. Quid multa dicam? Quotquot ipse benignissimus princeps diligebat, Landolfus cum filiis suis illos exosos habebant; cui princeps minime clemens erat, illos pleniter diligebant atque sibimet sociabant; cui ille minas, illi vero dulcia verbo referebant. Quid multa referam? Illo igne qui in eorum pectora ardebat, iam foras illud per os evomebant, atque non solum eorum animas, verum eciam corpora illorum omnimodis concremabant. Landulfus vero una cum suis filiis iam dudum conceptam iniquitatem parturiens, adnitentibus Risonem et Romualdum sed (et) aliis ex Salernitanis, principatum eius ut palacium hoc modo invaserunt.

180. In tempesta noctis, quando sopori gravi corpora fexa premuntur, iam dicti Landulfi filii cum paucis palacium, non per ianuam, sed per fenestram ingrediunt, et quicquid ibidem dormire comperiunt comprehendunt, ibique vestarius predicti principis, Balsamus nomine, vehementer constringunt; et sic ad aulam, ubi, ipso benignissimus princeps cum suaque serenissima coniuge quiescebat, audaci animo properarunt, atque ex more illius fores pulsarunt. Cum talia princes idem audisset, miratus est, sueque coniugi dixit: " Perconta, quis est, qui nos insolita hora inquietat. " At illa ad ianuam per semet ipsam venit, eosque siscitavit, quis essent. At illi nomnia sua dixerunt; statimque eorum ianue patefecit.

At illi introgressi, princeps eos perquisivit: " Pro qua re in tempesta noctis ad me fratres venistis? " Illi dixerunt: " Quia Salernitani arma tulerunt et te propter tuam uxorem occiderent malunt. " Et hec dicentes, eu pro dolor, in eum manus iniecerunt, cumque comprehenderunt, suamque benignissimam coniugem forits deducunt, iniuriisque eam afficiunt, et in ipso palacio eam includunt, ipsumque piissimum principem in altissima turre, quem olim proaus eius Guaiferio construxerat, deposuerunt; et est scita iuxta istius civitatis porta qui ad mare deducit; omnem que eius thesaurum diripierunt, et sic per domos (illorum), cum quibus illud peccatum consiliaverant, pergunt. Et si quis eos interrogabant de re que acciderat, illi promebant quia: " Ambo pariter mortui sunt. " Et protinus Alfanum, patrem serenissime principisse, vocare quasi a parte piissimi principis iusserunt. Sed dum ille more solito illuc pergere maluisset, repente illum comprehenderunt et Petrum et Pandonem archidiaconum, eius nepotes. Deinde omnes palacium adierunt, quia putabant principem cum suaque coniuge extinctos, quemamodum ipsi crudelissimi iusiurabant fuissent, et ipsi Landulfo tiranno iusiurandum iurarunt; Riso et Romualt una cum suis exinde onmimodis decertarunt. Atque sequenti nocte ipsum iam dictum principem una cum sua coniuge Amalfim deducunt. Illa vero qui antea purpurata contestisque ex duro geminisque vestibus ipsaque per palacium gradere solita erat, post tecta vilis vestibus ipsaque confusa iacebat.

181-183

Ultimo aggiornamento: 27/04/03