Didattica

Fonti

Antologia di cronache italiane altomedievali

a cura di Luigi Andrea Berto

Chronicon Salernitanum (41-50)

31-40

41. Maio, de quo iam supra diximus, dum inchoatum vidixetbellum, ut nonnulli nimirum ferunt, inyvit fugam; atque postvictoriam asconsum eum in quoddam molinum reppererunt.

Quot Grimoalt comprehendi iussit atque eum venire fecit inmedium; quem aspiciens, dura eidem Maio verba deproinit: " Dicmihi, inquiens, Maio, pro qua re nos bello inchoante protinusliquisti et te incolumem reddidisti? Nonne ipsa erant verba quoddudum dicebas, ut cum Galli prelium minime commicteremus? "Et hec dicens, turpiter eum comprendi fecit, atque in asellidorsum ponere iussit, et per plateas famulis suis fecit eiuscedere dorsum. Effugati nimirum Franci, Beneventanis magnotripudio optinentes, cunctis leti obanterque manebant, aliis indomibus atque aliis in prediis gradiebant nimirum et exultabant, et non erant plane qui exterrerent eos.

42. Hac tempestate erat quidam vir insignis in civitate Spoletinam, nomine Sico. Cum fuisset nimirum apud Pipinum regemde quadam infamatus re, civitatem propriam linquens, cumuxorem et filiis et cunctas suas suppellectile, cum servis etancillisque, ut maria transmearent atque ut Costantinopolimpergere, est profectus. Cumque Beneventum cum suis, ut diximus,quippe properarent, audito hoc, princeps Grimoalt nonpaucis ex suis fidelibus in eorum misit occursum. Set dum simulgradientes, aforis portam que aurea dicitur amplicuerunt. Cumipse princeps diversos cives, vina quoque precipua, variaque poccionumgenera transmisit (eorum), post meridiem per semet ipsum illucgradiens, eumque quo tendere requisivit. Cui ipse Sico: " Pronulla alia re extera regna peto, nisi propter insidiam dominimei regis, qui me nimirum habet valde exosum; et vereor, neuna die incidam in manu eius; proinde, mi princeps, propria deseroet aliena quero. " Idem princeps: " Aliqua pars ex meis proceribusiecuin nimirum venire iubeo, fiantque consocii vestri itineri, donec Ydrontum properetis, atque per diversis meis civitatibus(ac) castellis solamen vobis exibeant. " Hiis ita gestis, ipse princepsurbem ingressus, atque cunctos suos optimates iussitcongregrare in unum, et dum simul sunt congregati, sermonemquippe ipse princeps talem depromit: " (Quomodo) tam nobilissimumtamque preclarissimum virum in extera regna sinimusire? " Ad quod pro cunctis Radechis comes in hunc modumprincipi est affatus: " Si velis nimirum huc in nostra urbe illumdomine detinere, solamen a vestra dignitate et a tuis quippefidelibus sufficienter poterit ipse habere; sed prorsus exindevalde veremur, ne a parte regis nostre patrie exinde eveniuntclades. " Ad hec princeps: " Si Dei eiusque genitricis suffragiumoptinemus, sic cicius ad dimicandum cum eis valido exercitu, Deo previo, audacter pergamus, meliusque multo est pugnandomori quam aliene gentis nempe subdere colla. "

43. Cumque placuissent omnibus qui assistebant talia, decreverunt, ut ipsum Sico… cum omnibus suis optimatibus deipso decreverant, per ordinem omnia ei depromit. Cui ille:
"Melius est mihi domine, meisque filiis et uxori apud vestramgratiam maneret cum exiguo pane et aqua, quam in extera genteprecipua vina pluraque dapes opesque plurima optinere." Adhec Grimoalt: " caro nostra es; mane apud nos; quia de quibusdixistis rebus, satis a parte nostra poteris ipse habere. " Quapropterdomos prediasque eius diccionem tradidit, atque post hocnon paucis percurrentibus dies, Aggerenciam et ad optinendumtribuit, que est nimirum spaciosa terra et ad venatum omnimodisapta, pro eo quod ipse Sico suosque proles talia diligere cognovit.

Hiis ita gestis, non parvam mesticiam Beneventanis simulque etseviciam exinde invexit; et inter se plane musitantes: " Non ipsacivitas proseliti, sed Beneventi geniti optinere quippe debuerant! "

Et murmur magnum exinde inter eos erat. Sed Grimoalt nimirumomnia tolerabat, et proinde talia quippe operabatur propterillorum discordiam. Cum venisset ipse Sico cum suis Aggerenciam, a cunctis terre illius hominibus dilectus est valde, pro eoquia quicquid habere poterat eorum diccioni tradebat; at illinempe omnia inter se disperciebant. Habebat ipse ut prediximusSico filios duos floridam etatem gestantes; maior deniqueSicardus vocabatur, iunior vero Sikelolfus appellabatur. Sicardusquippe erat statura pusillus, Sikelolfus plane erat statura procerus,amboque validissimus in omnibus prorsus rebus se ostendebantet crebissime venatum pergebant, sicuti ipsorum mos erant. Dumex more una denique die perressissent venatum, ingentemreppererunt cervum, quem cum omni nisu sequere illum nondesinebant; sed dum longius ipse cervus petere videretur,Sicardus suo germano est allocutus: " Mi frater, cervum illumsequere nempe sinamus, sed ubicumque fuerit, famulis nostrisillum sequantur. " Ipse Sikelolfus dum sui germani voluptatioptemperare mallent, suis famulis cervum sequendum dimisit, et cum Sicardo Aggerenciam est regressus. Dum percontarentura genitore, utrum repperissent aliquod venatio an non, illisquicquid gesserant per ordinem ei omnia intimaverunt. Sed dumillorum famulis cervum sequere non desissent, in silva quippecondensa non procul a Cumsana civitate cum ipso pervenerunt.

Cum vero Cumsinis fuissent cognitum, cum ingenti cursu illucpervenerunt, famulis (aliquantis) terga vertentibus, alii, quiadventum Compsinorum prestularunt, vim ab eis cervum tuleruntet illorum nimirum canes, et quibusdam ex hiis vehementerdorsum cederunt adnectentes: " Non sufficit vobis Aggerenciam? Cumpsam vobis iungere temptatis? " deferentes cervum cumcanibus eorum comiti Radechisii. Dum vero Radechisii perordinem omnia gesta eius (delata) fuissent, magno gaudio estrepletus, pro eo quod ipsum Siconem, ut supra diximus, exosumhabere. Denique dum confusi atque cum magna verecundiaSiconi famuli redissent, ipse Sico ut erat sapiens, minime exindese perturbavit. Filii denique eius cum magna sevicia permanentes,sed ipse Sico illorum duricia molliebat, et pacifice ydoneossuos missos Radechisi comiti mittens, adiciens: " Dicite, inquid,comiti Radechis, cervum ei fuit transmissum a Domino, canesmeos dirige mihi. Sed non recte homines illius gesserunt, quifamulos meos durissime nimirum dorsum cederunt. " Cumdenique Radechis talia perlata fuissent, taliter verba depromit:
"Siconi, inquid, dicite, advena in nostram ingressus est patriam;numquid ut iudicet? plus nimirum magis eum afflico, insuper etcanes minime reddere facio. "

44. Hiis uuditis, sico eiusque proies confusionem ferre non valentes, vehementer ira commoti sunt, manifestasque iniurias vindicare nituntur; statim audaces Cumpsam viros misit, ut exinde predam acciperent.

Cum talia fuissent peracta atque nimirum Radechis fuissentnunciata, ilico ascenso equo occasione accepta, cum non paucissuis adiit Beneventum, et cum magna quippe sevicia principiest locutus asserens: " Unum superbum accolam huc tenuisti,necnon et Aggerenciam ei tribuisti; si placet nimirum, et Cumsamcede, quia valde eam iam depredavit. " Ipse princeps utcognovisset Radechis seviciam, taliter quippe eum est allocutus:" Radechis, exinde minime perturba te, quia omnimodis vestramvoluntatem adimplere valemus. " Et statim unum ex suis strenuissimumfamulum Aggerenciam misit, quatenus sine aliqua dilacioneSico ante eius optutum deveniret. Et dum Siconi in huncmodum perlatum fuisset, nimis quippe exterruit adiciens: " Quomodoilluc pergo, qui sum nimirum in hac terra accola? Si Beneventumnempe adeo, Radechisi plane consanguinei vivere me nonsinebunt! " Et cum suis consilium inhiit, quatenus quippe naviumemere, ut possint Constantinopolim properare. Hoc consilium sineAggerentinis peractum est; set dum in patulo nempe exiit, Aggerentinisin hunc modum responsum Siconi promserunt: " Constantinopolimquare sic cicius tendere cupis? Numquid nimirum sciscallem eius, aut per baratri fluctibus adhuc perambulasti? Arta estdenique via, et illuc minime pergito. " Hec quippe dicentibus, mox tellurem prostrati eumque vehementer obsecrabant, quatenussilicet minime eos esse relicturus, adnectentes: " Clarum estsi plane, quia si tu nos deseris, omnimodis ad nichilum perveniemus.Tantum si dignitati vestre comparet, nos minime linquere;si morieris, nos pariter tecum moriemus; extimploque nos exindeiniamus fedus, quatenus quippe terra nostra inlesa optineamus. "

Protinus plane talia iure firmaverunt iurando; quo facto, ipseSico in hunc modum principi effandum direxit: " Illuc venireminime valeo; pro nimirum corpori meo tedio. " Set dum principinunciatum fuisset, confusionem ferre non valens, contra eumdecrevit facere moniccionem; et congregato valido exercitu, cumcunctis suis proceribus Aggerenciam venit, et non procul ab ipsacivitate castra posuerunt. Cui Radechis: " Numquid nondum principidomini mei dixi, quia ipse Sico est tirannus et elacione tumidus superbiaque satis apud eum redundat? " Ipse vero uterat callidus, dissimulabat se audire. Coniungens vero Beneventunorumprinceps Grimoalt, sequipes eciam eius et antefatus Radechisusque ad portam civitatis Aggerencie utrique venerunt; que obsedentesaliquantos dies, viriliter eam Beneventunorum exercitus constrinxerunt.

At Sico hecontra deintus fortiter resistebat; sed ipse princeps simulansse molestia corpori detineri, ut exercitus a predacionecessarent, et procul ab ipsa civitate tentoria nimirum figereiussit.

45. Una denique die Radechis cum magna quippe audaciaCumsinis qui ipse nutrierat tollens, aderet sibi aliquam partemexercitui, cum ingenti virtute usque ad portam ipsius civitatispervenit. Sed dum Siconi fuisset cognitum, nominative duosfilios suos adclamans, quatenus cum audaces viros super eosirruerent et ultima cede eos vastarent, ac deinde si victoresreddirent, veraces eos filios appellare valeret; sin autem, ex aliopatre geniti eos omnimodis asserebant. Ipse Sicardus una cumsuo germano Sikelolfus ceterisque Aggerentinis expeditis iuvenibushostium castru irrumpentes, magnu eisdem inferebant undique clades,et non longius ab ipsa civitate eos persequi non sinebant. Ipseautem Radechis cum ceteris suis coetaneis vix evasit.

46. Set dum principi delatum fuisset, aforis minas et indignacionesprefato Siconi et cuntis Aggerentinis inferebat; deintus magnum gaudium exinde nimirum habebat, atque suisoptimatibus talia verba clam referebat: " Unum exterum hominemhabere propter vos non valeo. " Cumque a quibusdam talianunciata fuissent, ilico ad eum venit, et in verbis taliapromit: " Auditus sum, piissime mi princeps, ut dignitas tuamurmuracione erga fidelem suum habeat, et exinde nonmesticia mihi nempe evenit. " Cui princeps: " Vere valdevidetur persequere exulem, quem in fides mea olim suscepi. "

Ad hec Radechis: " Crastina die, mi princes, ante vestrum obtutum, si vestre dignitati comparet, eum sistere facio. " Et statimcum duos viros Aggerenciam adii, atque ipsius fores pulsareprecepit. Cumque viri ipsi qui observabant fores, quidnam esset,inquireret, responsum est, quod Radechis comes hic esset. Moxnimirum notum fecit Siconi. Sico nempe ut talia audiens, miratusest valde, atque portularium percontavit, cum paucis an cummultitudine esset. Ille nimirum non essent nisi cum duos virosrespondit. Cui Sico: " Protinus eis plane aperi. " Et statim ingressusest Aggerenciam. Sed dum pervenerunt in unum, invicemse adoraverunt atque ad ecclesiam pariter pervenerunt. Cumqueaccinti ecclesiam introysent, statim ipse Radechis omnes de ipsaecclesia eiecit; tantum ipse cum iam dicto Sicone ibidem suntdemorati. Cui Radechis: " Inter nos iniamus fedus, et sponde mihi,ut nullum consilium me abscente peragas, et de meo nimirumhonore si non augeas, nec minuas; et ego cum omni nisu omnimododecertabo, si prosperum Christum fore, ut obtineatisprincipalem honorem. " Sed dum in illius verbis Sico auresinnecteret, metuens, ne de eo quippe illusio faceret, in excessumentis opprimit eum videlicet, et nequibat ei responsum redderet. Cui Radechis: " Nil metuas, inquid, quia iusiurandum statimtibi promicto talia omnimodis adimplerem. " Sed dum in se estipse Sico reversus, taliter ei allocutus est verbis: " Vereor in talire me quippe obicere, quia sum prorsus exulem, et ex meisstegmatibus erga me nullus habeo; valde metuo, ne domus meeexinde consumpeionem nempe eveniat. " Ad hec Radechis: " Netimeas, inquid, tantum ut diximus iusiurandum sponde. " At illerespondit omnia adimplere se.

47. Cum fuissent nempe talia patrata, ex urbe statim utriqueegressi sunt, atque ubi ipse princeps cum suo exercitu degebant, pariter pervenerunt. Statim ipse Sico pedibus eius provoluto, veniam poposcebat. Ipse princeps per semet ipsum eum de terraelevat eumque obsculavit, noxam ei condonavit, atque ut comeseius itineri esset, ei protinus intimavit; et cum magno gaudiocatervatim Beneventum pervenerunt. Cum aliquot dies abscentibusfiliis et uxore Sico nimirum apud Beneventum maneret, uxoripsius prolexque valde nemppe erant exinde mesti. Sed ipse Sico,comeato accepto, honorifice eos Beneventum (ascire) fecit, atqueSiconi idem princeps precipiens, ut minime Aggerenciam ipsesilicet pergeret, sed quicquid fiscalia ibidem fuissent reperta,proles illius ipse inde acciperet, ac populus terre illius suaviteriudicaretur. Cui Sico: " Quicquid dominus meus servo suo dixerit,sciat omnimodis eum ei esset obediturus. " Ipse de quo diximusRadechis quicquid exosos ipse princeps habebat, ipsos suo lateriadherebat; quotquot ipse respuebat, ipse recipiebat; cui illeminas, dulcia verba ipse referebat. Cum talia ipse princes cognovisset, ascito eum clam nimirum, eique dixit: " Ut video, ergame controversia nempe peragis; quod ego sperno, tu recipis. "

Cui ille: " Vere talia perago domine, non propter me, sed proptervestram dignitatem, ut omnes in vestra fides permaneant. " Quecum audisset talia princeps, exinde recepit satisfaccionem; ipsevero hac illac talia nimirum non desinebat.

48. Per idem tempus apud Beneventum erat illustris virnomine Rofrit cum germano suo nomine Potelfrit, filius cuiusdamnobilissimi viri Dauferii. Sed ipse Rofrit erat nimirum calliduset omni versucia plenus, Potelfrit denique licet fuisset magnus,tamen erat erga Dei cultores venivolus ac benignus. Rofrit veroquanto magnus erat, tanto nimirum humiles obprimebat; et cumcognovisset, quod Radechis de tali re decertaret, et putaret, utipse principatum honorem optinere valeret, propter invidiamalta trahens suspiria, tandem intra se cogitans, qualiter ei omnimodovaleret esse contrarius. Una denique die dum sepedictusSico pergeret balneum, ipse Rofrit nempe ut talia cernens,famulis suis prorsus precipiens, ut cicius cum eo valneum properarent,et quoniam nequibat in patulo cum ipso sermocinaret, saltim nempe loqui in valneum cum ipso valeret. Sed dum utdiximus valneum introyssent, Siconem profecto ibidem invenit,atque erga eum nimirum resedit. Dum denique Sico capudsaponem inungeret, statim clam Rofrit dorsum eius cepit abluere. Dum Sico scissitaret ac diceret: " Quis ille est qui meum dorsumaqua perfundit? ", ipse statim dorsum linquens, aqua capiti eiussilicet fundere cepit, adnectens: " Sile Sico, nunc sile, quia Rofritego sum. " Cum vero Sico vox eius nimirum cognovisset, ilicoexiliens, cum magno pavore dixit: " Quid est quod de me illusiosimulque et yronia facis? Quis talia cognoscet, et non irridebitmihi? " Cui Rofrit: " In proximo, si prosperuin Christui " foretuo capiti septatam habebit coronam. " Ad hec Sico: " Exulemsum ego, mihi autem talia dicite minime." Idem ipse Rofrit: "Tantum mihi iusiurandum sponde, ut de meo honore si nonaugeas, nec minuas; quia Deo previo studenter omnimodis taliaadimplemus. " Ad hec Sico: " Terra vestra est, in vestra deniquepotestate sum; quod bonum quippe et utile vestris comparetoculis, facito; ego nempe de tuo honore si non augmentabo, is nec minuabo ". Ab illo denique die studenter quippe ipse Rofritexinde omnimodis decertabat.

49. Ipse de quo sepe diximus princeps avaricie simulque etdiscordie gerulus erat, et iniusta consilia suis cognatis ei seperrimeinferebat, necnon et illustrissimos viros minas et indignacioneseos vehementer afficiebat, inopes vero simulque etignobiles vehementer silicet obprimebat, et ut fertur, equo unusde illustrissimo viro, cuius nomen Dauferius fuit, pater utdiximus Rofrit et Potelfrit, usque ad nates ad scalas ipsiuscivitatis palatii caudam illius turpiter cedere fecerunt. Dum suiscognatis talia operarentur, populusque terre illius talia cernentes, prosternatis animis nimirum de morte eius, ut diximus, cogitareceperunt. Sed metuebant plane inter se de tali re in patulo taliapanderent. Causam vero quomodo tergo equi fedarunt, subsequenssermo declarat. Domus sepe dicti, ut fertur, Dauferiierga plateam erat nimirum constructa; factum est namque, utprinceps inde transiret cognatis. Dauferius plane facies lota,foras nempe proiecit aqua nimirum eius famellus, dum nescientibuscunctis super nates (equorum), super quos equitabant utdiximus princeps cognatis, tangeret aqua. Denique ipsi valdeirati sunt, manifestasque iniurias vindicarent (nitens), adnectens:
" Ex animis suis cognovimus nempe honoris iniurias videlicetnostri. " Dum vero cum ira palacium adissent, re que accideratintmiaverunt principi omnia. At princeps fatuus in hunc modumpromisit tunc talia dicta: " Ite, mei nimirum vestrasque iniuriasvindicate, cognati. " Cum vero Dauferius devenisset palacium, illi namque clam quidam ex suis miserunt, et ut diximus, albumDauferii equum turpiter fedarunt. Quidam.enim Potelfrit Rofritqueeius filii adclamans, que acciderat pandens ordinem rei.

At illi ut erant astuti, eundem equum ad propriam nimirummiserunt, aliumque equum venire fecerunt. Dum illorum patermore solito ut in equum ascenderet deveniret; suum equumibidem minime invenit, atque famulum suum percontavit:
" Quidnam est factum meum equum? " Ille excusaccione intulitinquid: " Equi inter se, mi domine, fremerunt et retinaculumdomini mei equi rumperunt, sic per plateas et inhonesta locadeambulante atque in luto se volutante, proinde nequeo illumhuc deferri. " Ille vero hec audiente, equo ascendit, reddiitdomum.

50. Itaque dum sepedicti filii domum reddissent, mesti vultumgenitori se silicet obicierunt. Dum percontarentur a genitore, utnon sicut eri et nudius tercius suis nutis facies cerneret, ipsi nempein hunc modum taliter verba promserunt: " Utinam nuper mortuifuissemus, quando in cunis baiulabamur, et non actenus in hacurbe mansissemus, ut tam fedus nostri honoris hodie cerneremus!"

Cumque pater in sermonis filiorum aures innecteret, valdeest exinde exteritus adiciens: " Si Dei meique benedicionibusadipisci valeatis, quicquid scitis nobis evidencius intimate. " Atilli nimirum ei omnia patefecerunt. Dum vero talia nimirumaudisset, mox valde infremuit asserens: " Nec Dei meique benedictionibusperfruatis, si iniuriam meam continuo non vindicatis! "

Tunc Dauferii proles patris sermone stimulati, que nuperin pectore clam gerebant, iam in patulo nimirum pandebant, atque hac illac pro principi funeribus videlicet discurrebant; assciveruntque erga se quendam crudelissimus vir, Agelmundusnomine. Sic denique et per iam dicti Radechis suffragium superprincipem irruerunt, atque vir ut prediximus Agelmundus, abstracto gladio, non paucis plagis eum penitus vita privavit.

Regnavit quippe anni videlicet 11 et menses 7; ad Longobardosfuit austerus, sed tamen audax et velox fuit, et pro sua deniquesagacitate adeptus est principalem honorem, quod nos licet inis finem nimirum annectere cupimus huic nempe ystorie.

51-60

Ultimo aggiornamento: 27/04/03