Logo di Reti Medievali 

Didattica

spaceleftMappaCalendarioDidatticaE-BookMemoriaOpen ArchiveRepertorioRivistaspaceright

Didattica > Fonti > Antologia delle fonti altomedievali > IX > 8

Fonti

Antologia delle fonti altomedievali

a cura di Stefano Gasparri
e Fiorella Simoni
con la collaborazione di Luigi Andrea Berto

© 2000 – Stefano Gasparri per “Reti Medievali”


IX
L’età carolingia / 3
Società, istituzioni, economia

8. Una presenza non trascurabile: città e mercanti
(A) I placiti del “Regnum Italiae”, FSI 92, 1, 56 (851-852).
(B) Capitolare dei missi dato a Nimega, KK 1, c. 18 (806).

Nonostante la sua prevalente dimensione rurale, la società carolingia non può essere rettamente intesa senza considerare la presenza al suo interno delle città. Ciò vale in primo luogo, naturalmente, per alcune zone: tra esse, senza alcun dubbio, va annoverata l’Italia, che si situa all’interno di una fascia mediterranea comunque fortemente urbanizzata. Le città significano attività di trasformazione e di scambio: e proprio per quello che riguarda il commercio, alcune testimonianze del IX secolo sono significative, e ci evitano il rischio di considerare l’ascesa successiva della componente commerciale-urbana come un elemento radicalmente nuovo, di rottura con il passato. Anzi, già in età longobarda (si pensi al patto del 715 di Liutprando con i Comacchiesi per il commercio del sale) c’erano prove di una certa vitalità commerciale.

Qui vediamo in azione una comunità cittadina (A), quella di Cremona, la cui precocità commerciale si spiega – come per Comacchio, Ferrara, Piacenza – con lo sfruttamento della grande via d’acqua del Po. Gli habitatores di Cremona, che protestano a Pavia (851-852) presso l’imperatore Ludovico II per gli ingiusti dazi che il vescovo Benedetto esigeva da loro quando attraccavano al porto della città, anche più avanti si scontreranno duramente con il vescovo, in una partita la cui posta finale sarà il governo della città.

La conferma che gli scambi commerciali erano vivi anche Oltralpe è confermato da un capitolare emanato a Nimega (B), ossia nell’attuale Olanda, dove si vietava di accumulare prodotti agricoli, aspettando l’aumento del loro prezzo.


(A) Dum in Dei nomine domnus Hludovuicus imperator suum generalem placitum detineret civitatem Ticinensem, ibique eidem proclamandum venerunt, idest Rothecharius, Dodilo, Gudiperis et ceteri habitatores de civitate Cremona, eo quod eis Benedictus venerabilis episcopus sancte ecclesie Cremonensis multas violentias iniuste fecisset de suis navibus, quo adducunt ad portum ipsius civitatis, quod nobis ripaticum et palificturam seu pastum detulisset, que nos nec parentes nostros antea nunquam dederunt. Quidem domnus gloriosissimus imperator audiens hunc clamorem, direxit de sui presentia missum Teodericum dilectum consiliarium suum, quia hoc omnia diligenter inquireret atque diligenter definiret. Tunc predictus Theodoricus veniens in ipsum palatium, ubi in iuditio residebat Hucpaldus comes sacri palatii residentibus cum eo Adelgiso et Achedeo comitibus cum reliquis iudicibus palatii, ibique veniens iam dictiis Benedictus episcopus et supradictis clamatores, et cum ibi multum inter eos de hac causa orta fuisset intentio, statuit ipso Theodoricus inter eos placitum in civitate Cremona, ubi de hac causa per veraces et idoneos homines circa manentes de ipsa civitate investigare aut invenire potuisset per legem. Tunc ipse Theodoricus missus domni imperatoris veniens hic in civitate Cremona in domo ipsius Ecclesie in iuditio resedens, resedentibus cum eo predictus Benedictus episcopus, Landebertus et Aripertus, et reliqui plures; ibique venientes supradicti habitatores cum reliquis habitatoribus de ipsa civitate asserebant, quod Benedictus episcopus eis multas violentias iniuste facit, eo quod eis ripaticum et palificturam et pastum ad riparios per vim accipiat, sicut ad milites Comaclenses; quod nec ipsi nec antecessores eorum umquam dederint, nec cum lege dare debeant. Ad hec respondebat prefatus episcopus quod: “Quotienscumque quislibet negotiator cum suis navibus in ipsum portum aplicat, omnia hec, scilicet ripaticum, palificturam et pastum, ad riparios dare debeat ad partem Ecclesie nostre iuxta istud pactum, quod domnus bone memorie Karolus imperator confirmavit”. Et ad hoc probandum testes idoneos homines publicavit coram suprascripto Theoderico misso domni regis. In primis Odepertus archipresbiter dixit adiuratus in suo sacerdotio: “Memoro ante tempora domni Karoli et Pipini regis, quod isti homines, qui contra hac sancta Ecclesia de ipso porto agunt, nec ipsi nec sui parentes naves proprias numquam habuerunt suas, nec de Comaclo salem ad negotiandum in istum portum numquam adduxerunt, nisi moderno tempore Panchoardi episcopi”. […] Gundepertus presbiter adiuratus in suo sacerdotio et inquisito dixit: “Scio ad tempora dommi Karoli et Pipini regis, quod isti numquam suas habuerunt naves, quod de Comaclo sale ad negotium peragendum adduxissent, nisi cum nave Comaclense comuniter cum militibus sale aut alias species adduxerunt, et comuniter ripaticum et palificturam dabant parti regie et Ecclesie Cremonensi iuxta istud pactum”. […] Cunimundus iuratus dixit, quod tempore Bernardi regis hoc scivit et fuit riparius, et ripaticum et palificturam dedit, et isti legibus dare debent. […] Castabiles iuratus dixit: “Scio infra triginta annos, postquam cum suas naves ceperunt porgere, dare ripaticum et palificturam”. […] Demum post multos testes et multa similia testimonia manifeste professi sunt, se non habere ullam firmitatem, per quam contra sanctam Ecclesiam Cremonensem vel eius pontifices ripaticum vel palificturam subtrahere possent […] Tunc Theodoricus interrogavit Landebertus gastaldio de Sexpiles, simulque Ariperto advocatum de ipsa curte, ut si aliquod haberent firmitatem aut homines, per quibus pars regie ibidem de ipsa ripa contradicere poterent. Qui dixerunt quod: “Nec per homines nec per unam aliam firmitatem da parte regi non habemus, nec invenire possimus, per quibus da parte suprascripta ecclesie ipsum ripaticum vel palifictura subtrahere possimus”. Dum hec omnia taliter audissemus, et clare factum fuisset iuxta ipsam inquisitionem vel eorum manifestationem, tunc paruit nobis, quorum supra auditoribus, rectum esse ita et iudicavimus, ut ipsi homines ipsum ripaticum vel palificturam de suis navibus iuxta ipsum pactum de antea dare deberent.

I placiti del “regnum Italiae”, FSI 92, I, 56 (851-852).

Traduzione in italiano


(B) Quicumque enim tempore messis vel tempore vindimiae non necessitate sed propter cupiditatem comparat annonam aut vinum, verbi gratia de duobus denariis comparat modium unum et servat usque dum iterum venundare possit contra dinarios quatuor aut sex seu amplius, hoc turpe lucrum dicimus; si autem propter necessitatem comparat, ut sibi habeat et aliis tribuat, negotium dicimus.

Capitolare dei messi dato a Nimega, KK 1, c. 17 (a. 806).

Traduzione in italiano

© 2000
Reti Medievali
UpUltimo aggiornamento: 01/09/05